Eerste strafzaak op basis van Europese Houtverordening moet anderen afschrikken

Het begon allemaal met een telefoontje. Houtimporteur Roelof B. belt begin 2018 zakenvriend Arthur van der V., die in Tsjechië woont. Er is gedonder met de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA), vertelt B. De toezichthouder heeft hem een last onder dwangsom opgelegd omdat hij teakhout uit Myanmar importeert. Dat mag niet volgens de Europese Houtverordening, vindt de NVWA. En nu wil de toezichthouder niet meer naar hem luisteren, zegt hij. Korte tijd later neemt het hout uit Myanmar naar Nederland ineens een omweg via Tsjechië, via een nieuw bedrijf, op naam van Van der V. „Ik ken hem en hij heeft altijd alles op orde”, zal Van der V. later aan de rechtbank uitleggen. „Geen probleem, heb ik gezegd. Zo is het sprookje begonnen.”

Dat de houtimporteurs terecht zouden komen in het verdachtenbankje bij een strafzaak, hadden ze nooit gedacht. Nog steeds vinden ze het pijnlijk dat er invallen bij hen zijn gedaan, telefoongesprekken zijn afgeluisterd, beslag is gelegd op hun woonhuis, telefoons en rekeningen. En op zeecontainers vol teakhout. Importeur B. zegt dat zijn „bedrijf is kapotgemaakt door de Nederlandse overheid”. Van der V. vindt het „gewoon belachelijk” en zegt dat „het hele verhaal [van justitie, red.] stinkt aan alle kanten”.

De afgelopen jaren is het milieurecht steeds strenger geworden. En bij strengere wetgeving hoort handhaving. Deze week begon de allereerste strafzaak op basis van de Europese Houtverordening, die werd ingevoerd in 2013 om ontbossing tegen te gaan. De verordening stelt dat geïmporteerd hout moet voldoen aan een aantal zorgvuldigheidsverplichtingen. Marktpartijen moeten bijvoorbeeld waarborgen dat de kans op ontbossing bij hun hout ‘verwaarloosbaar’ is.

Drie Nederlanders (twee houtimporteurs en een handelaar) importeerden samen teakhout uit Myanmar via Tsjechië. Volgens het OM gaat het hier om een sluiproute, een manier om bewust het strafrecht te ontlopen. Aangezien de feiten van jaren geleden zijn, eiste de officier woensdag voor alle drie de verdachten geen gevangenisstraf, maar een taakstraf van 240 uur. Daarnaast eist de officier boetes van 100.000 euro (waarvan 50.000 voorwaardelijk) voor twee betrokken ondernemingen.

Teakhout is het „triple A” van het hout, legt een houthandelaar de meervoudige kamer uit. Klanten betalen hem er 600 tot 800 euro per vierkante meter voor. Het goudbruine ‘natuurproduct’ is bestemd voor het dek van luxe superjachten. Niet alleen is het stijlvol, het is ook ontzettend sterk en rijk aan natuurlijke oliën. Die maken het weer- en ongediertebestendig. Bovendien is de kans op uitglijden klein op teak. „Zo’n jacht moet van ontzettend heet Caribisch gebied, binnen een maand op de Noordpool zijn, waar het -30 graden is”, zegt de handelaar. „Teak kan dat.” Andere houtsoorten niet, vraagt de officier. „Op een klein dekje wel, maar op een grote boot niet. Dan kan het scheuren en kan je gigantische claims krijgen.”

Lees ook: Doet NVWA genoeg tegen importeurs illegaal hout?

Myanmar, zeggen de gedaagden, is het land van het allerbeste, het ‘originele’ teak. Maar het land zucht onder ontbossing, de bedreiging van diersoorten en overstromingen. Er is volgens een rapport van het Environmental Investigation Agency (EIA) inmiddels een bosgebied gekapt dat „groter [is] dan België”.

Of het tropische hout dat de mannen importeerden ‘fout hout’ is, die vraag gaat de rechtbank niet beantwoorden. De mannen zelf zien legio bewijzen dat hun hout juist niet fout was en afkomstig van ‘gecontroleerde kap’. Het papierwerk was op orde (volgens de Myanmarese autoriteiten) en ze betaalden daarnaast nog grof geld aan een commercieel bureau in Singapore om onderzoek te doen naar de afkomst van een partij hout.

De vraag die wel voorligt is of de import voldoet aan de Europese Houtverordening. Juist bij teak uit Myanmar kan dat eigenlijk niet, concludeerde een expertgroep van de Europese Unie in 2017. Door de grootschalige corruptie in het land vermengt hout van gecontroleerde houtkap zich met illegaal gekapt hout. Daardoor zouden deze drie ondernemers onmogelijk kunnen garanderen dat hun hout ‘schoon’ is.

In 2017 legde de NVWA importeur B. een last onder dwangsom op. Niet veel later begon B. zijn handel met houtimporteur Van der V., via Tsjechië. Ze richtten een nieuw op: Fairwind BV. Een bestelling die al liep via het bedrijf van B. (Mercura), werd op naam van Fairwind gezet. Maar niet B., maar Van der V. werd op papier de eigenaar van Fairwind. Terwijl B. wel een deel van het werk op zich nam, en de inloggegevens kreeg van de bankrekening van Fairwind. Een derde betrokkene, de handelaar die het teak inspecteerde, betaalde mee aan de oprichting van het bedrijf. Het OM noemt Fairwind „een lege huls, enkel opgericht voor deze constructie”.

Heeft het drietal de NVWA proberen te omzeilen door te importeren via Tsjechië? Ze ontkennen dat. B. zegt dat hij een goed systeem had bedacht om te garanderen dat zijn hout veilig was. Maar de NVWA wilde niet meer met hem praten over een oplossing, zegt B., de toezichthouder reageerde nergens meer op. Ook hijgde de concurrentie in zijn nek. „Ik stond met de rug tegen de muur”. Uit frustratie werd vervolgens Fairwind geboren, als verkenning van andere mogelijkheden, zegt hij.

Het OM is ervan overtuigd dat de importeurs bewust het toezicht wilden ontduiken door het hout via Tsjechië te laten komen. Daar, zo zegt de officier van justitie, is de capaciteit van het toezicht minder groot. En de Houtverordening is er niet in het strafrecht verankerd. Bovendien lijkt Fairwind al opgericht te zijn vóór het onderzoek uit Singapore, wat volgens een van de rechters de suggestie kan wekken dat de drie de ‘sluiproute’ al eerder hadden bedacht. Volgens B. waren er sinds het begin al frustraties over het contact met de NVWA, waardoor hij zich buitengesloten voelde en als „ondernemer in een levende handel” niet langer kon afwachten. „Ik had ook financiële verplichtingen naar zagerijen toe.”

Het OM erkent dat de verdachten veel werk hebben gestoken in het eigen bosonderzoek, maar acht de documenten niet per se betrouwbaar, vanwege de „hoge mate van corruptie in Myanmar”. „Ondanks al het goede werk en de intenties van de verdachten”, zegt de officier tijdens de zitting.

Het onderzoek uit Singapore had betrekking op één partij hout, die geen onderdeel is van de tenlastelegging. Volgens B. zou het onderzoek laten zien dat hij volgens een goed systeem werkt. Zo’n onderzoek laten doen naar álle houtpartijen is onmogelijk, stelt de verdediging. En dat doet bij het OM de vraag rijzen of je dan überhaupt teakhout uit Myanmar moet importeren.

Dat de mannen zijn geschrokken van hun terechtstelling, daar heeft het OM wel begrip voor. „Dit zijn geen traditionele criminelen die bijvoorbeeld de drugshandel in gaan. Ze doen voor hun gevoel gewoon zaken, maar dat gaat niet altijd op de goede manier. Ik snap dat het voelt alsof je voor het hekje moet verschijnen”, zegt de officier van justitie tegen NRC. Ook in de rechtszaal zegt hij dat het OM zich „terdege heeft gerealiseerd” wat de impact op hun levens is. Toch acht het OM de zaak van groot belang: „De bescherming van het milieu wordt een steeds belangrijker onderwerp in het beleid van het OM.”

Ondertussen blijken andere teakimporteurs ook andere routes te kiezen om het hardhout Nederland in te krijgen. Het Nederlandse bedrijf Boogaerdt importeert z’n hout via Kroatië, waar net als in Tsjechië de controle minder streng is dan in Nederland. Ook dit bleek uit het rapport van het Environmental Investigation Agency (EIA). Klanten voor het teak zijn er genoeg: volgens nieuwsorganisatie KRO Pointer is de sector van superjachten in Nederland goed voor een omzet van 1,5 miljard euro per jaar.

Het wordt interessant te zien hoe de rechtbank zal omgaan met het principe van een sluiproute via een ander Europees land. Volgens natuurbeschermer WWF is het een zwakte dat landen heel andere beslissingen nemen in hoe ze handhaven op ‘fout hout’, en of ze het strafbaar maken. „Wij zijn bang dat de import via een ander Europees land als sluiproute kan fungeren”, zegt Gijs Breukink, houtexpert bij natuurbeschermer WWF. „Volgens de verordening moet de plaats waar het hout wordt ingeklaard, beoordelen of het legaal is. Het lijkt hier of de verdachten gebruik hebben willen maken van een maas in de wet.”

Komende jaren zullen veel meer bedrijven geconfronteerd worden met zulke wetgeving, omdat de EU op het punt staat een nieuwe verordening aan te nemen. Bomen worden namelijk niet alleen gekapt voor het hout, ook om landbouwgrond te creëren. De regels tegen ontbossing worden straks van toepassing op allerlei producten, zoals soja, koffie en palmolie. „Wij voeren als Nederland ontzettend veel van zulke producten in”, zegt de officier van justitie. „We moeten dus ook goed kijken naar wat we ons land binnenhalen, en het niet overlaten aan landen die het milieu minder beschermen en waarderen.”

De zaak is de eerste strafzaak in Europa op basis van de Houtverordening. Dat maakt het belang ervan des te groter, zegt de officier. Hij hoopt dat de straf ondernemers afschrikt en dat andere landen ook strafzaken zullen beginnen.

In die zin is het pijnlijk dat het OM toch met een lage strafeis komt. Voor het negeren van de Europese Houtverordening staat maximaal 6 jaar gevangenisstraf. De officier spreekt van „strafbare feiten en dus strafbare daders”, maar houdt er bij de relatief lage strafeis wel rekening mee dat de feiten al een aantal jaar geleden gepleegd zouden zijn (in 2018 en 2019). Het onderzoek, inclusief het verhoren van verdachten uit Tsjechië en Myanmar, kostte veel tijd, zegt het OM.

De komende dagen zal de verdediging pleitnota’s uitspreken. Op 12 december volgt het vonnis.