Een paar duurzaamheidslessen voor het omstreden Indiase megabedrijf, en de deal gaat door

De order uit India voor twee baggerschepen komt in 2015 als geroepen voor scheepsbouwbedrijf IHC. De onderneming uit Kinderdijk heeft in de jaren daarvoor goed verdiend aan de verkoop van pijpleggende schepen voor oliewinning op zee in Brazilië. Maar door de ingezakte olieprijs heerst er op dat moment laagconjunctuur in die branche. IHC moet het nu hebben van de constructie van baggerschepen.

De scheepsbouwer levert deze vaartuigen al vanaf 2005 aan Adani, een groot, snelgroeiend bedrijf in de haven- en energiesector in India. Topman en eigenaar is Gautam Adani, een Indiase oligarch die een hechte relatie onderhoudt met de Indiase premier Modi. Door de levering van twee nieuwe baggerschepen aan Adani genereert IHC 100 miljoen euro aan broodnodige omzet. Begin juni 2015 wordt het koopcontract in Mumbai getekend, in aanwezigheid van premier Mark Rutte.

IHC moet dan alleen nog een exportkredietverzekering afsluiten, waarmee het de financiële risico’s van de levering van de baggerschepen kan afdekken. Voor deze polis klopt IHC aan bij Atradius, een agentschap van de Nederlandse staat. Atradius heeft IHC vaker exportkredietverzekeringen verstrekt, ook voor de eerdere leveringen aan Adani.

Bij Atradius zijn ze baggerprojecten in 2015 echter gaan beschouwen als gevoelige projecten. Ngo’s maken bij het agentschap stampij over polissen die verstrekt zijn aan Nederlandse baggerbedrijven, voor werkzaamheden in de Braziliaanse haven Suape en aan het Suezkanaal in Egypte. Visgronden zijn daarbij vernietigd en de lokale bevolking is verjaagd, aldus de organisaties. Bij Port Mundra in West-India, ontwikkeld door het bedrijf Adani, spelen soortgelijke problemen. De overheid heeft het bedrijf beboet omdat er kreken en mangroves zijn vernield, en de lokale bevolking klaagt dat vis- en landbouwgronden dreigen te verdwijnen.

In juli 2015, een maand na de ondertekening van het koopcontract, wijst Atradius de aanvraag van IHC af. De exportkredietverzekeraar oordeelt dat er „onaanvaardbare milieu- en sociale risico’s” verbonden zijn aan de levering van de baggerschepen aan Adani, zo blijkt uit stukken die zijn opgevraagd in het kader van een Woo-verzoek (Wet open overheid). De documenten onthullen ook dat de Nederlandse ambassade in New Delhi een lobby start om het negatieve besluit van Atradius van tafel te krijgen. De diplomatieke post vindt dat het commerciële belang van IHC zwaarder moet wegen. Ze weet de verkoop van de baggerschepen er uiteindelijk door te drukken.

Gratuite aantijgingen

De Nederlandse ambassade in New Delhi reageert vol onbegrip op de afwijzing van de exportkredietverzekering voor IHC. „Een grote transactie van een Nederlands bedrijf, afgesloten in aanwezigheid van het hoogste politieke niveau uit Nederland en India, dreigt afgeblazen te worden”, constateert een diplomaat in een notitie. Hij is bang dat de order voor IHC naar een Koreaans bedrijf gaat. De ambassade wijst verder op de „cruciale rol” die Adani speelt in het kabinetsbeleid om van Nederland „de hub te maken van exporten van India naar Europa”. Het conglomeraat is immers bezig om zijn positie in de Indiase havensector verder te verstevigen, met steun van de Indiase premier Modi.

Atradius krijgt van de ambassade het verwijt dat het „gratuite” aantijgingen doet over Adani. Het optreden van de exportverzekeraar is „weinig professioneel”, schrijft de ambassade begin 2016 in een vertrouwelijk diplomatiek bericht aan de verschillende beleidsafdelingen van het ministerie van Buitenlandse Zaken. Het moederdepartement in Den Haag is zelf ook onaangenaam verrast door het negatieve oordeel van Atradius over Adani. „We moeten alles op alles zetten om een manier te vinden dat deze deal wel doorgang kan vinden”, schrijft een ambtenaar in een mail. „Het uiterste moet worden gedaan om IHC niet te laten omvallen.”

De ambassade in New Delhi staat erop dat Atradius naar India afreist voor een bezoek aan het Indiase conglomeraat. Deze „factfinding-missie” voert Atradius in februari 2016 naar het hoofdkwartier van Adani in de West-Indiase stad Ahmedabad en naar de havens Hazira en Vizhinjam, waar Adani actief is. Uit de Woo-documenten valt op te maken dat de Nederlandse ambassadeur Fons Stoelinga voor het bezoek van Atradius een bespreking heeft met topman Gautam Adani in zijn residentie in New Delhi. Zijn ambassade trekt de conclusie dat de slechte reputatie van Adani vooral het gevolg is van slechte communicatie door het conglomeraat, waardoor het „een schietschijf wordt voor internationale ngo’s”. Het duurzaamheidsbeleid van Adani is „op onderdelen heel behoorlijk”, meent de ambassade. De diplomatieke post komt met het voorstel om het conglomeraat verder te coachen op het gebied van maatschappelijk verantwoord ondernemen (MVO). Adani staat daarvoor open, het conglomeraat is „leergierig”.

Twijfels

Eind maart 2016 komt Atradius met een nieuwe beoordeling van het Indiase conglomeraat, die opnieuw negatief uitvalt. Maar de exportkredietverzekeraar houdt nu wel de mogelijkheid open dat oordeel in een later stadium te herzien. Onder leiding van Atradius zal in de tussentijd de voorgestelde ‘MVO-coaching’ van het management van Adani beginnen. Medio 2017 blijkt uit een rapportage, opgesteld door ingenieursbureau Arcadis in opdracht van Atradius, dat Adani „significante” verbeteringen heeft doorgevoerd in zijn bedrijfsvoering. Het zou sociale en milieuwetgeving inmiddels beter naleven. Ook heeft het bedrijf een klachtenmechanisme geïntroduceerd voor de lokale bevolking als ze zich benadeeld voelt door Adani.

Atradius is alsnog bereid de exportkredietverzekering te verschaffen. Ambtenaren van het ministerie van Buitenlandse Zaken feliciteren elkaar met het behaalde succes. „Een mooi staaltje economische diplomatie”, mailt een van hen. Op 8 januari 2018 varen de twee baggerschepen van IHC, de Shanti Sagar 17 en 18, de Indiase haven Hazira binnen. De Nederlandse ambassadeur Fons Stoelinga prijst de afnemer van de vaartuigen in zijn speech ter plekke. „The credentials for Adani speak for themselves”, zegt hij.

Bij Atradius zijn de twijfels over het bedrijf niet helemaal verdwenen, zo blijkt uit de Woo-documenten. Het agentschap verbindt aan de polis voor de levering van de baggerschepen de voorwaarde dat een onafhankelijke partij jaarlijks een audit uitvoert, met aanbevelingen voor het MVO-beleid van het Indiase conglomeraat. Als Adani die niet opvolgt, kunnen er sancties getroffen worden. Citibank, dat Adani een lening verschaft voor de aankoop van beide baggerschepen, kan dan een versnelde aflossing van de Indiërs eisen.

Tot nu toe is Adani die sanctie niet opgelegd.

De Woo-documenten melden dat de Shanti Sagar 17 en 18 na aankomst in India onder meer ingezet worden bij de nieuwe haven van Vizhinjam, een groot infraproject dat Adani uitvoert in opdracht van de Indiase overheid. In de zomer van 2022 laaien protesten van kustbewoners en vissers tegen de havenaanleg op. Ze blokkeren de haven en beginnen hongerstakingen. Volgens hen is door de aanleg van golfbrekers bij de havenmonding kilometers strand weggeslagen, waardoor honderden families moesten verhuizen.

Het vissersprotest wordt geleid door de katholieke kerk in Zuid-India. „Er is geen fatsoenlijk onderzoek gedaan naar de kusterosie”, zegt priester Sujan Amurutham aan de telefoon. Hij voorspelt dat de demonstraties tegen Adani niet zullen stoppen. „Meer dan vijftigduizend kustbewoners worden door de havenuitbreiding benadeeld.” De Indiase overheid en Adani stellen dat de kusterosie het gevolg is van klimaatverandering en extreem weer. Een wetenschappelijke studie van augustus dit jaar legt echter ook een relatie met het havenproject.

Lees ook: ‘Zonder levering op krediet komt alles tot stilstand’

Duurzaamheidslessen

Marije Hensen, hoofd MVO van Atradius, zegt dat er recentelijk „dingen verbeterd” zijn rond de compensatie aan mensen die schade lijden door de havenaanleg bij Vizhinjam. Die compensatie is nog steeds niet goed geregeld, maar daarvoor draagt volgens haar ook de Indiase overheid verantwoordelijkheid. Adani heeft verder de arbeidsomstandigheden en veiligheid in de haven verbeterd, aldus Hensen. „Dat was echt niet op orde.” Adani leefde internationale standaarden ter voorkoming van ongelukken niet na.

Ze vindt dat het bedrijf heel traag is met verbeteringen in de bedrijfsvoering. De MVO-coaching van Adani, die nog steeds loopt, blijkt onvoldoende aan te slaan. „Zou er nu een exportkredietverzekering aangevraagd worden voor een levering aan Adani, dan denk ik niet dat ik hem goedkeur”, zegt Hensen. De duurzaamheidslessen zijn voor het conglomeraat niet meer dan „speldenprikken”, oordeelt ze.