Een Napoleon op de filmset; dat is de bejaarde regisseur Ridley Scott (85). Een geweldenaar wiens wilskracht en autoriteit direct vertrouwen inboezemen. En een man die zijn hele clan – broer, zonen, dochter – in dienst nam van het familiebedrijf.
Zijn energie is tomeloos; Ridley Scott filmt alsof de duivel hem op de hielen zit. In de 21ste eeuw regisseerde hij achttien speelfilms, zeven korte films, video’s, tv-series en talloze commercials. Opmerkelijk, want in de 23 jaar daarvoor kwam hij tot slechts tien speelfilms. Altijd tekent Scott zijn eigen ‘storyboards’ (schetsen van filmscènes); volgens zijn zonen tekende hij zelfs ‘Ridleygrams’ van hun familievakanties. Ook is hij zijn eigen producer: multinational Ridley Scott Associates maakt reclames, films, tv en clips. Scott runt voor de lol ook nog een wijngaard, als is zijn Franse chateaux geen miljardenproject zoals Coppola’s wijnbedrijf in Napa Valley.
In 2012 vroeg ik de toen 74-jarige Ridley Scott bij de promotie van Prometheus of hij wel eens over zijn pensioen nadacht. Scott grauwde quasi-boos: „Nee, nee, NEE! Ik word 106 jaar en stop pas met regisseren als ze mij afschieten.” Hij deed nog dagelijks push-ups, speelde tennis. „Moet ik doorgaan?” The New Yorker suggereert in een recent profiel dat hij zo hard werkt om zijn depressies de baas te blijven. Zijn broer Tony, eveneens regisseur, sprong in augustus 2012 na een afscheidstelefoontje met Ridley van een brug in Los Angeles – zijn kanker was voor de derde keer terug. Ridley Scott noemt depressie in navolging van Churchill zijn ‘black dog’ – zijn mode- en videoclipdivisie heet Black Dog Films. Hij werkt zoals een haai zwemt, zegt hij: anders zinkt hij naar de bodem. Nog iets dat hij met Napoleon gemeen lijkt te hebben.
Als tachtiger lijkt Scott alleen nog maar harder te werken. Na een pauze wegens de Hollywoodstaking filmt hij nu op zijn geliefde eiland Malta Gladiator 2 af, waarin de zoon van de dode gladiator Maximus 15 jaar na dato de arena betreedt. Ook monteerde hij zijn epos Napoleon tot een miniserie van vierenhalf uur voor Apple TV en scoutte hij locaties voor een western.
Lees ook De complete historische ontsporing van Ridley Scotts ‘Napoleon’
Laatbloeier
Scott is een laatbloeier: hij debuteerde in 1977, bijna veertig, met The Duellist, over twee ad absurdum duellerende Napoleontische militairen. Als reclamemaker was hij toen allang gearriveerd; zijn Ridley Scott Associates groeide in 1968 uit tot Brits marktleider in commercials, en later tot all round filmbedrijf. In een tijd van functionele reclameboodschappen pionierde Scott in minifilmpjes vol sfeer, suggestie en emotie. Zijn commercial voor Hovis-brood uit 1973 is tot op de dag van vandaag een Britse klassieker, zijn strakke Chanel Nᵒo5-zwembadclip vol penetratiesymboliek (1979) maakte school, om nog te zwijgen over de Apple Macintosh-reclame met vrouwelijk kogelslingeraar uit 1984. Scott stopte nooit met commercials: kortebaanwerk houdt hem soepel en up to date, vindt hij.
Scott, geboren in 1937, groeide grotendeels op zonder zijn vader Francis, die in de oorlog bij de genie diende. Zijn voorkeur voor sterke vrouwen – denk aan Sigourney Weaver in Alien, Thelma & Louise, Demi Moore als GI Jane – dankt hij aan zijn formidabele moeder. Aangemoedigd een kunstopleiding te volgen, debuteerde Scott in 1965 met de korte filmBoy and Bicycle, waarin de bravourefilmer al doorschemert. Zijn broertje Tony fiets door een desolaat industrieel landschap in een opeenvolging van spannende shots: bird eye, bewegende camera, point of view. Na een paar jaar seriewerk voor de BBC stapte hij, boos over zijn karige salaris, over op reclame.
In The Duellist imiteerde Scott in 1977 stilistisch Stanley Kubricks Barry Lyndon: veel buitenopnames, natuurlijk licht, sonore vertelstem. Drie jaar later vernieuwde Scott voor het eerst zelf het filmidioom met Alien. Sciencefiction oogde tot dan toe steevast ‘clean’, Scott gaf er een duistere, gotische draai aan in zijn horrorfilm over een ruimtemonster dat de bemanning van vrachtschip Nostromo eerst bevrucht en dan uitroeit.
Opvolger Blade Runner (1982) groeide, ondanks miserabele opnames en aanvankelijke desinteresse, op video alsnog uit tot een culthit. Hier combineerde Scott scifi met film noir; zijn industriële, dystopische esthetiek van een nachtelijke, vaag Aziatische metropolis van neon in regenplassen vond navolging.
Zijn filmloopbaan verliep nadien wisselvallig. In 1985 flopte zijn glossy, zoetsappige fantasy-stijloefening Legend (1985), wat extra pijnlijk was omdat zijn broertje Tony hoofdrolspeler Tom Cruise een jaar later wel een megahit bezorgde met Top Gun. Het was niet Ridleys Scotts laatste zeperd. Hij is een stilist en een wereldbouwer, niet zozeer een verteller. Scott moet het hebben van andermans scripts, en heeft daar geen geweldige neus voor; zijn no-nonsens houding sluit al te veel reflectie uit.
Lees ook In ‘Napoleon’ zijn politici en soldaten slechts voorbijgangers in een komisch, levendig liefdesepos (●●●●)
Scott wisselt matig en bekwaam genrewerk af met iets buitengewoons als de tragikomische feministische roadmovie Thelma & Louise in 1991, die hem terug in het zadel bracht. Waarna hij na nog een wisselvallig decennium – een toondove, saaie Columbusfilm, het malle power-feministische epos GI Jane – in 2000 opnieuw goud aanboorde. Scott zette nieuwe digitale effecten effectief in om het vergeten genre van het zwaard- en sandalenepos weer tot leven te wekken in Gladiator, goed voor 5 Oscars. Het gevolg was een hausse aan klassiek spektakel over halfgoden of Spartanen. Opvolger Black Hawk Down (2001, 2 Oscars) maakte op een totaal andere manier school: een gruizig, vies maar opwindend staaltje digitale chaos-cinema over een rampzalige Amerikaanse reddingsactie in Mogadishu.
Ridley Scott heeft visuele voorkeuren, maar geen echte stijl of handtekening. In de 21ste eeuw wisselt hij misdaad – American Gangster (2007) – af met scifi en historisch drama. Altijd degelijk, met soms een uitschieter als The Martian, met Matt Damon als een optimistische techno-Robinson Crusoe. In de komende 21 jaar als filmmaker zal hij vermoedelijk zelden nog trendsetter zijn, al weet je nooit: mogelijk markeren zijn energieke Napoleon samen met Oppenheimer dit jaar wel de terugkeer van het grote historische epos. Dan zou de oude Scott opnieuw een voortrekker zijn.
