Een muziekstuk als staatsgeheim: ‘Haha, het zal maar in de verkeerde handen vallen’

Deze lente zal zijn fanbase ongetwijfeld met miljoenen groeien, want de Britse bariton Roderick Williams (57) componeerde een stuk voor de kroning van koning Charles III begin mei. Hij mag er nog helemaal niks over zeggen, zelfs niet wie het uit gaat voeren. Alleen dat het a huge honour is. „De rest blijft voorlopig staatsgeheim. Stel je voor dat het in verkeerde handen valt”, grijnst Williams.

Kroning of niet, zondag zingt Williams ‘gewoon’ liederen over wat liefde met mensen doet in de serie ‘Grote Zangers’ in Muziekgebouw aan ’t IJ in Amsterdam. Alle gemoedstoestanden komen langs: van de onderkoelde humor in Benjamin Brittens hilarische ‘Tell me the truth about love’ tot onverholen cynisme in Gerald Finzi’s ‘I said to love’; en natuur als metafoor van de liefde beheerst poëzieverklankingen uit Renaissance en Romantiek, met als hoogtepunt Robert Schumanns duistere cyclus Dichterliebe.

Huiverende Hobbit

„Het was dat psycho-analyse halfweg de negentiende eeuw nog niet bestond”, zegt Williams, „want anders was de hoofdpersoon uit Dichterliebe aan de beurt geweest. Niet veel meer dan drie liederen bezingen echt de liefde, de rest vormt één grote schreeuw om hulp. Met zijn keuze uit Heines poëzie belicht Schumann meer de rauwheid dan het sentiment. Je kan deze liederen natuurlijk prachtig polijsten, gebeurt ook vaak, maar wie in de gedichten graaft, stuit op gekweldheid. Het is misschien mijn achtergrond als operazanger, maar het gaat mij in Dichterliebe niet om klankschoonheid. Ik wil luisteraars de donkere gevoelswereld van de hoofdfiguur laten ervaren. Want zijn klacht is juist dat niemand oog heeft voor die diepe pijn.”

Hij herinnert zich nog hoe zijn vader vroeger bij het voorlezen uit Tolkiens The Hobbit zijn zoons liet huiveren wanneer hij de stem ‘opzette’ van het eenzame – door het kwaad verteerde – wezen Gollum. „Mijn vader is een milde man, maar hij kon ons als verteller de stuipen op het lijf jagen. Hij bezit een rijke literaire bibliotheek. Noemt iemand in gezelschap toevallig een stuk van Shakespeare, dan begint hij er onvermoeibaar uit te citeren, tot mijn moeder hem vertelt dat hij zijn mond moet houden.”

Nog een droom

Dichters en componisten hielpen Williams zichzelf te ontdekken. „Toen ik als late tiener oud genoeg bevonden werd om te neuzen in mijn vaders werkkamer, trof ik poëzie die mijn gevoelens verwoordde. Dat gold evenzeer voor muziek. Ik herinner me de avonden dat ik op mijn studentenkamer huilde om Mahlers Tweede symfonie, die het bestaan verklankte zoals ik het voelde, met alle diepte én lachwekkendheid van het leven.”

Op zijn achtentwintigste was Williams een tevreden muziekleraar. En toen vroeg zijn vrouw hem op een dag of hij nog een droom koesterde. Ja eigenlijk wel, moest hij erkennen. Zanger worden. Hij ging terug naar school. Dat hij daarnaast ook ging componeren, vloeide als vanzelf voort uit zijn verleden. „Al jong bewerkte ik muziek om uit te voeren met mijn twee broers en ouders. Later bleef ik dat doen voor vrienden en leerlingen. Wie denkt aan componeren ziet vaak een Beethoven voor zich, struinend door de wouden, invallen noterend en doorkrassend, bezig met zijn nalatenschap. Ik ben meer het Hindemith-type: je zit met wat mensen bij elkaar en wilt muziek maken. Of we ons die nog herinneren na vijf minuten, vijf jaar of vijf eeuwen, doet er niet toe. Het gaat om de lol in het hier en nu. Ik denk niet mijn naam, zoals die van Händel, over enkele generaties vereenzelvigd zal worden met de kroning van een Britse vorst.”

Muziek als wetenschap

Williams ziet uit naar het nieuwe koningschap, zeker wanneer het gaat om de beeldvorming rond klassieke muziek, want Charles is een echte liefhebber. Charles’ aquarellen sierden zelfs meer dan honderd albumcovers van de cd-reeks ‘The Royal Edition’.

„Zoals in menig land is hier momenteel de eerste generatie politici aan de macht die geen muzieklessen meer kreeg op school”, stelt Williams vast. „En voor hun eigen gewin framen velen van hen de liefde voor Bach, Beethoven of Mozart als de belichaming van een elitecultuur, die moet worden bestreden en ontmanteld.” Zelf ging Williams in de jaren zeventig en tachtig naar scholen waar samen musiceren en zingen dagelijks brood was. „Nu gaat alle aandacht van onderwijs uit naar meetbare prestaties – kort door de bocht: lezen, schrijven en rekenen. De bakermat van onze beschaving, de oude Griekse wijsgeren, vonden muziek een wetenschap en een pijler onder de samenleving. Het voelt vreemd om hardop het belang ervan te moeten benadrukken, in een tijd dat we allemaal op de mobiele telefoon de soundtrack van onze levens meedragen. Hoe lang zou de mens een bestaan zonder muziek verdragen? Ik ben benieuwd of de nieuwe koning deze tendens kan ombuigen.”