Een museumstuk kopen? Nu steeds meer musea ‘ontzamelen’, groeit de vraag waar de objecten naartoe kunnen

Wie geïnteresseerd is in (de geschiedenis van) Zoetermeer, kan sinds 1 maart terecht bij ‘Open Depot de Ontzameling’. In een ruimte van zeshonderd vierkante meter worden daar zo’n vijfduizend objecten tentoongesteld, allemaal afkomstig uit het opgeheven stadsmuseum.

Een deel stamt uit de tijd dat Zoetermeer nog een dorp was, met boeren, botermakerijen en de hier ooit opgerichte supermarktketen SPAR (Door Eendrachtig Samenwerken Profiteren Allen Regelmatig). Het zijn houten landbouwwerktuigen, machines om boter mee te verpakken, een glas-in-loodraam met sparren. Dat laatste was nog een verrassing, niemand wist zich te herinneren dat dat raam in depot lag.

Veel méér objecten zijn er van na 1962, toen Zoetermeer werd aangewezen als ‘groeistad’: jarenzestigserviezen, stoelen, tafels en kasten, stapels Tina’s, Burda’s en Muziek Expressen, tv’s in oranje kasten, lp-spelers in koffers, scheerapparaten, strijkijzers, broodroosters.

Die tweede categorie voorwerpen brachten Zoetermeerders naar ‘hun’ stadsmuseum omdat ze vonden: die horen daar, dit is ons erfgoed.

Het meeste verdween in depot.

En toen verdween ook het museum.

Dat gebeurde tijdens de formatie-onderhandelingen van 2022, toen een nieuw stadsbestuur (VVD, Lijst Hilbrand Nawijn, Partij Democratie voor Zoetermeer, Zo!Zoetermeer, CDA en ChristenUnie-SGP) besloot om de subsidie voor het museum stop te zetten: het geld kon beter worden besteed. Daarmee kwam een einde aan wat in 1989 was begonnen als ‘Stadsmuseum Zoetermeer’, en dat in 2019, na een verhuizing naar een grotere, duurdere locatie, werd omgedoopt tot ‘Museum De Voorde’. De laatste tentoonstelling, WILD in de stad. Op safari in Zoetermeer, sloot op 5 maart 2023. Het pand is intussen weer verhuurd.

Swipen

Tóén kwam de vraag: wat doe je dan met de collectie? Want ontzamelen kan niet zomaar, daar zijn regels voor. Bijvoorbeeld dat schenkers of erfgenamen van die schenkers moeten worden benaderd: willen ze het object terug? En dat objecten eerst nog worden aangeboden aan andere musea: willen zij ze overnemen? Pas daarna mogen die voorwerpen eventueel worden afgestoten, lees: verkocht, vernietigd of weggegeven.

„Ik dacht: laten we het positief zien”, zegt directeur a.i. Hans van de Bunte van Museum De Voorde. „Kunnen we niet met alle inwoners samen de waarde bepalen van al die spullen waarvan mensen ooit dachten: dit is het verhaal van mijn stad? Kunnen we de collectie niet met z’n allen ontzamelen?”

Dat is wat er nu gebeurt. Het depot van het museum is leeggehaald, alles wat erin lag is te zien in Open Depot de Ontzameling aan het Stadhuisplein. In werkgroepen en op kijkdagen kunnen inwoners hun mening over die voorwerpen geven. Of, wat ook kan: in een speciaal ontwikkelde app swipen tussen twee museale objecten. ‘Welke vind jij het waardevolst? Je kiest voor object A of B. Denk hierbij aan de historische, artistieke of maatschappelijke waarde van het object. Of speelt het juist in op jouw emoties of een persoonlijke herinnering? Jouw mening telt!’ De gezamenlijke waardebepaling gebeurt met medewerking van Historisch Genootschap Oud Soetermeer.

In mei en juni worden de uitkomsten omgezet in een antwoord op de volgende vraag: waar gaan de objecten dan straks naartoe? „Een paar procent is uniek”, schat Hans van de Bunte. „Het glas-in-lood met de sparren, een deel van het servies, een aantal meubelstukken, machines voor de boterproductie.” Daar is mogelijk belangstelling voor bij andere musea.

Museumdepotshop

En de rest? Wat geen museale waarde heeft, en ook niet terug hoeft naar een schenker, vindt mogelijk zijn weg naar museumdepotshop.nl, een vijf jaar geleden opgerichte webwinkel voor overtollige voorwerpen uit musea. Want Zoetermeer mag dan het héle depot ontzamelen, voor de meeste musea geldt dat ze een overvol depot hebben en graag ruimte willen maken. De webwinkel verhandelde sinds de oprichting vele duizenden objecten namens aangesloten musea als Filmmuseum Eye, Fries Museum, Beeld & Geluid, Rijksmuseum van Oudheden, Nederlands Fotomuseum en Zaans Museum. Vaak schilderijen, maar ook beelden, meubels, sieraden, tassen, schalen, zelfs lampenkappen en scheepsmodellen. In totaal zijn er zo’n duizend objecten te koop in de webshop, prijzen variëren van vijftig tot een paar duizend euro.

„Toen wij vijf jaar geleden begonnen, waren veel musea nog huiverig”, zegt Jeroen Harinck van museumdepotshop.nl. „Die gaven er liever geen ruchtbaarheid aan dat ze aan het afstoten waren, een museum is er toch voor behoud en beheer. Maar dat is veranderd, er is veel meer transparantie gekomen. En Zoetermeer is een bijzondere case, daar laten ze álles zien.” Hij heeft al een afspraak, deze week gaat hij er op bezoek.

Jeroen Harinck houdt kantoor in Hoofddorp. Daar is ook wat opslag, maar niet veel. Anders dan in de beginjaren koopt de webshop niet eerst de voorwerpen op, om ze vervolgens zelf op te slaan en af te leveren bij kopers. Tegenwoordig blijven ze tot de verkoop eigendom van de aangesloten musea, waar kopers ze kunnen afhalen (vervoer per post kan ook). Jeroen Harinck: „Dat drukt de kosten, terwijl tegelijkertijd het museum een groter percentage van de opbrengst krijgt.”

Wat hem opvalt, zegt hij: „Mensen kopen op de site, daar zien ze een foto. Maar als ze dan het voorwerp zien, is het toch vaak anders dan ze dachten. Het is groter of juist kleiner. Of het heeft meer kleur. Toen dachten we: moeten we niet een plek maken waar je het echt kan zien?”

Museum Ontzamelde Objecten

Dus komt er nu een ‘Museum van Ontzamelde Objecten’, MOO. Het is een pop-upmuseum dat drie weken open zal zijn, 29 maart t/m 21 april in Leiden. Waarschijnlijk zie je er elke dag wat nieuws: wie een voorwerp koopt, mag het meteen meenemen – waarna er weer wat anders voor in de plaats komt. Als het een succes blijkt, komen er vaker pop-upmusea van de museumdepotshop.

Het lijkt tegenstrijdig: stukken die weg moeten uit musea, bij elkaar zetten in een nieuw museum. Jeroen Harinck: „Ja, dat is het ook wel. Maar het is ook een mooie gedachte: mensen willen dingen het liefst met eigen ogen zien.”

En Zoetermeer?

Daar heeft na sluiting van het museum een soortgelijke gedachte postgevat. Er wordt gesproken over een mogelijk ‘Erfgoedcentrum’ voor (een deel van) de bij nader inzien toch wel gave collectie van Museum De Voorde, een scenario van een speciaal hiervoor in de arm genomen onderzoeksbureau. „Een multifunctioneel gebouw met een vaste expositie, grote (wissel)exposities, een filmzaal, horeca en een dakterras”, zo werd vorig jaar een vergezicht geschetst in Zoetermeer Actief. De wethouder voor cultuur betoonde zich in het artikel alvast positief.

Delen Mail de redactie