Van deze uitspraak „zal de toekomst van het Europese voetbal afhangen”, schreef de advocaat-generaal van het Europese Hof van Justitie vorig jaar in zijn analyse van rechtszaak tussen de UEFA en de European Super League, het beruchte plan van twaalf topclubs uit Engeland, Spanje en Italië om buiten de UEFA en de FIFA om een gesloten voetbalcompetitie te beginnen. Hij kreeg gelijk, is de conclusie nu het Hof uitspraak heeft gedaan. De UEFA, én andere sportbonden in Europa, kunnen concurrerende competities als de Super League niet langer naar eigen inzicht verbieden.
In een arrest dat net zulke verregaande consequenties kan hebben als de geruchtmakende Bosman-zaak uit 1995, bepaalde het Hof donderdag dat de UEFA en de FIFA misbruik hebben gemaakt van hun machtspositie toen zij in 2021 met succes de Super League in de kiem smoorden. In een vergelijkbare zaak leed ook de internationale schaatsbond ISU een zware nederlaag. Daarmee lijkt de almacht van sportbonden en hun competities gebroken en staat de deur open voor concurrerende initiatieven.
Mededingingsregels
In de kern draaiden de zaken om dezelfde fundamentele vragen: hoe legitiem is het monopolie van Europese sportbonden als regelgever én tegelijkertijd commercieel uitbater van Europese toernooien zoals de Champions League? En: hoe groot is hun speelruimte om, in het vermeende belang van de sport deelname aan concurrerende initiatieven te verbieden en zo af te wijken van mededingingsregels die gelden in ‘gewone’ bedrijfstakken?
Wat de bonden betreft, was die speelruimte groot. Zo dreigde de UEFA direct na de aankondiging van de Super League met een verbod op deelname aan nationale en internationale competities en toernooien. Voor zowel de betrokken clubs als hun spelers, die moesten vrezen zelfs niet meer voor nationale teams te mogen uitkomen als ze zouden spelen in de Super League. Dat werd gerechtvaardigd met het argument dat „dit cynische project, geworteld in het eigenbelang van een paar clubs”, met alle mogelijke middelen vernietigd moest worden. Want, stelde de UEFA, „[het Europese] voetbal is gebaseerd op open competities en sportieve verdienste, voor iets anders is geen ruimte”.
Lees ook Het volk sprak en binnen 48 uur was de Super League ontmanteld
Internationale schaatsbond ISU deed in 2014 iets vergelijkbaars toen de Nederlandse schaatsers Mark Tuitert en Niels Kerstholt wilden meedoen aan de Icederby in Dubai, een commercieel initiatief met relatief veel prijzengeld en mogelijkheden om te gokken op wedstrijden. Deelname zou kunnen betekenen dat ze nooit meer mochten uitkomen in ISU-wedstrijden, zoals de Olympische Spelen en het WK.
De Icederby kwam niet van de grond, maar Tuitert en Kerstholt vochten de kwestie aan en vonden steun bij de Europese Commissie én het Gerecht van eerste aanleg (onderdeel van het Hof van Justitie). Dat vond de sancties waarmee de ISU dreigde te zwaar en wees bovendien op een belangenconflict bij de ISU als organisator van schaatswedstrijden en tegelijk regelgevende autoriteit.
Ook het commerciële bedrijf achter de Super League (A22) spande een rechtszaak aan, hoewel het initiatief toen al was ontmanteld. Negen van de twaalf betrokken clubs trokken zich binnen 48 uur na de aankondiging terug uit de Super League vanwege felle protesten van zowel supporters als politici. Inmiddels zijn alleen Real Madrid en FC Barcelona nog over als uitgesproken voorstanders van het plan. Zij zien in de powerplay van de UEFA machtsmisbruik van een monopolist die zijn eigen markt beschermt.
Piramidestructuur
Ze kregen donderdag in hoge mate gelijk van de hoogste rechter in de Europese Unie. De UEFA en de FIFA, als organisatoren van competities en toernooien die miljarden euro’s opbrengen, verdienen geen uitzonderingspositie binnen het mededingingsrecht en mogen concurrenten niet naar eigen inzicht de pas afsnijden. Tenminste, niet zolang er geen „transparante, objectieve, non-discriminatoire en proportionele” voorwaarden zijn geformuleerd waar eventuele concurrenten aan moeten voldoen om wél de markt te betreden. Ook de ISU heeft misbruik gemaakt van zijn macht door te stellen dat Tuitert en Kerstholt vóóraf toestemming nodig hadden van de schaatsbond, op straffe van sancties.
Overigens benadrukt het Hof van Justitie dat de uitspraak níet automatisch betekent dat de European Super League, zoals die oorspronkelijk is voorgesteld, verenigbaar is met het Europees recht. Waarschijnlijk niet zelfs. Sport in Europa wordt, zo staat het Verdrag, anders dan bijvoorbeeld de auto-industrie, gekenmerkt door een piramidestructuur met onderin amateurs en profs in de top. Verder zijn competities ‘open’, toegankelijk dus voor iedereen op basis van prestaties, en speelt ‘financiële solidariteit’ tussen de top en de onderste regionen een belangrijke rol.
„Het directe gevolg van de uitspraak is dat er iets moet gebeuren aan de kant van de UEFA”, zegt Edmon Oude Elferink, mededingingsadvocaat bij CMS. „De statuten moeten hoogstwaarschijnlijk worden aangepast. De boodschap is vooral: er moeten duidelijke criteria bestaan bij een bond die een machtspositie heeft over concurrerende initiatieven en op welke gronden die worden toegestaan of niet”.
Daarmee is de rol van de UEFA en de FIFA verre van uitgespeeld, zegt Stefaan van den Bogaert, hoogleraar Europees recht aan de Universiteit Leiden. „Zij mogen regels opstellen, voorwaarden stellen voor toetreding tot de markt, eventueel zelfs sancties. Alleen ze worden daar wel sterk in beteugeld. We leven nu niet plotseling in de jungle, het is geen survival of the fittest, maar de almacht van de UEFA en de FIFA is definitief voorbij.”
Een nieuwe Super League?
A22-topman Bernd Reichart claimt de uitspraak als een afgetekende overwinning. „We hebben het recht om te concurreren gewonnen”, stelt Reichart in een eerste reactie. „Het UEFA-monopolie is voorbij: clubs zijn nu vrij van de dreiging van sancties en vrij om hun eigen toekomst te bepalen.”
Een paar uur na de uitspraak maakte Reichart zijn nieuwe voorstel voor een Super League bekend. Dat zou een open Europese competitie moeten worden van 64 clubs verdeeld over drie divisies, zonder vaste deelnemers. De nieuwe Super League zou de bestaande Europese toernooien vervangen en via een systeem van promotie en degradatie aansluiten op de nationale competities. A22 wil daarnaast een streamingsplatform ontwikkelen (‘Unify’) waarop alle live wedstrijden gratis te zien zijn.
Grote vraag blijft hoe levensvatbaar dit voorstel is. De voorbije maanden reisde Reichart door Europa om steun te verwerven voor dit initiatief, in de wetenschap dat het oorspronkelijke plan voor een elitecompetitie uiteenspatte vanwege de grote weerstand die het opriep. Maar nog altijd zijn er geen clubs, uitgezonderd Real Madrid en FC Barcelona, die het plan openlijk omarmen. Bovendien is onduidelijk hoe de nieuwe Super League gefinancierd moet worden, zeker in de aanloopfase waarin de inkomsten nog onzeker zijn. De Super League „staat open” voor investeerders, zei Reichart op de persconferentie waar hij het plan lanceerde.
Hij heeft nog veel werk te doen, bleek donderdag uit de reactie van de ECA, de belangenvereniging van clubs die regelmatig Europees voetbal spelen. In een persbericht schreef de organisatie dat „de voetbalwereld de Super League al lang achter zich heeft gelaten.”
Ook UEFA-voorzitter Aleksander Ceferin is niet onder de indruk van het nieuwe Super League-voorstel, zei hij tijdens een persconferentie donderdagmiddag, gezeten naast ECA-voorman Nasser Al-Khelaïfi. „Ik weet niet of ik geschokt of geamuseerd moet zijn over de presentatie van A22. (…) Ik hoop dat ze de Super League snel beginnen, met twee clubs”, zei Ceferin.
Hoe zelfverzekerd dat ook mag klinken, vast staat óók dat de weerzin tegen het huidige, door de UEFA bepaalde model, breder leeft dan alleen onder bestuurders van Real Madrid en FC Barcelona. Zo hebben ruim honderd kleinere Europese clubs zich dit jaar verenigd in de Unie van Europese Clubs (UEC). Zij zijn expliciet tegenstander van de Super League, maar vinden tegelijkertijd dat de topclubs in het huidige systeem juist veel te veel invloed hebben en worden bevoordeeld.
Op hetzelfde ogenblik procedeert het nietige Swift Hesperange uit Luxemburg tegen de UEFA omdat het vindt dat het is ‘opgesloten’ in de nationale competitie. Swift wil de vrijheid om met buitenlandse clubs een regionale competitie op te zetten. Die zaak loopt nog.
De advocaten van de European Super League én Swift Hesperange zijn Jean-Louis Dupont en Martin Hissel, bekende juristen in het voetbal. Zij waren het die in 1995 het transfersysteem openbraken door met succes te betogen dat clubs geen transfersommen kunnen vragen voor spelers die uit contract lopen (het Bosman-arrest), en dat UEFA-regels voor een maximaal aantal buitenlandse voetballers in een team in strijd zijn met EU-recht. Nu lijken ze opnieuw het Europese clubvoetbal een wending te geven waarvan de gevolgen groot kunnen zijn.
Dit artikel is geactualiseerd op 21 december 2023 om 15 uur. Onder meer een reactie van de UEFA is in het artikel verwerkt.
Leeslijst
