Een intellectuele booster in Kassel en Venetië: 5 x beeldende kunst in 2022

Een intellectuele booster in Kassel en Venetië halen

Er zijn van die jaren dat het dubbelop feest is. Zoals dit jaar, met de Biënnale van Venetië, en de 15de Documenta in Kassel. Bij de laatste is het Indonesische collectief Ruangrupa interessant, een collectief dat deze keer de Dokumenta samenstelt, en ontstaan is uit een vriendengroep. Kunst dankzij vriendschap: dat kan alleen maar iets goeds opleveren.

De Biënnale heeft als titel The Milk of Dreams, naar het boek van de surrealist Leonora Carrington. Bij de Documenta is er, dankzij de Indonesische samenstellers, meer aandacht voor het zuidelijk halfrond. Bij de Biënnale wordt de verbeelding op veel manieren uitgedaagd, als je alleen al uitgaat van het idee dat Carrinton de logica achter het absurde zocht. Die twee kunstevenementen samen: dat moet bij elkaar een intellectuele booster van jewelste zijn.

Onafhankelijkheid van Indonesië in Rijksmuseum

Het duurt nog een maand voordat de tentoonstelling ‘Revolusi!’ wordt geopend, maar de discussie is al begonnen over het Rijksmuseum dat (net als de buurman) last zou hebben van doorgeslagen ‘wokisme’. Zonde, dat het weer zo moet, want er lijkt veel indrukwekkends te zien en te horen in de twintig verhalen door ooggetuigen over de onafhankelijkheid en vrijheid van Indonesië, met veel beeldende kunst en historische affiches en pamfletten.

Uit de Soekarno collectie zijn zeven schilderijen die bepalend zijn voor de geschiedenis van Indonesië aan het Rijksmuseum uitgeleend. Eén daarvan is van Henk Ngantung, de kunstenaar die dicht op de onderhandelingen zat over de onafhankelijkheid en de Indonesische hoofdrolspelers vastlegde in tekeningen en schilderijen. Een hoogtepunt zouden wel eens de waterverftekeningen van Mohammad Toha kunnen zijn. Hij was elf toen in 1948 de Nederlanders Yogjakarta aanvielen en legde vast wat er gebeurde.

Tragiek, nutteloosheid en een stadsbus in Berlijn

De boot die door de ijsschots vaart en de nietige, maar ook onverschrokken kunstenaar die ervoor loopt: veel mensen kennen dit werk (‘Nummer 8’) van Guido van der Werve; de kunstenaar die met (ongemakkelijke) humor en tragiek de onhaalbaarheid van ambities toont, een beetje Bas Jan Ader-achtig soms. Filmmuseum Eye komt met een ‘mid-carreer’ tentoonstelling: 15 jaar Guido van der Werve.

Er is ook nieuw werk te zien. Dat is gebaseerd op de film, Nummer achttien, waar Van der Werve mee bezig is. Die film is autobiografisch en ontstond nadat Van der Werve betrokken was geraakt bij een ongeluk met een stadsbus in Berlijn en het onzeker was of hij het zou redden.

De schaduwen van macht en geweld bij Kara Walker

„Kara Walker behoort tot een klasse van kunstenaars die zich eraan waagt menselijk geweld te onderzoeken en verbeelden”, stond laatst in een mooi stuk in de Volkskrant. Walker werd vooral bekend van haar bijna spookachtige silhouetten, die het geweld en machtsvertoon in de Amerikaanse samenleving toen en nu laten zien. Deze week nog te zien in Frankfurt en straks in De Pont: onder meer 650 tekeningen, schetsen, collages, knipsels en tekstwerken uit Walkers privé-archief waarin ze haar eigen geschiedenis achterhaalt.

Een tijdschrift in een oplage van één exemplaar

Het is misschien niet de allergrootste tentoonstelling ooit over surrealisme, maar waarschijnlijk wel de breedst opgezette: Surrealism Beyond Borders gaat niet alleen over de grens tussen fictie en werkelijkheid, maar ook over landsgrenzen: er is kunst van over de hele wereld te zien, in alle mogelijke vormen en media.

Dus niet alleen de Europese traditie, maar ook Argentijnse, Japanse, Iraanse, Koreaanse en Cubaanse kunstenaars. Nederland is aanwezig in de vorm van De schone zakdoek, dat bijzondere tijdschrift dat Gertrude Pape en Theo van Baaren in de oorlogsjaren samenstelden en dat gemaakt werd in oplage 1 (er verschenen in totaal 23 nummers). Als introductie op het blad nam men in het eerste nummer een ‘beginselverduistering’ op: een rechthoekig zwart vlak.