Een hete transferzomer wacht in de top, met extra ticket voor de Champions League

In een zaaltje onderin Stadion Galgenwaard was de onvrede van het gezicht van Ajax-directeur Edwin van der Sar te lezen, op een donderdag in november 2018. De zogenoemde ‘veranderagenda’ voor het Nederlands voetbal leidde niet tot een plan waarop hij hoopte. „Andere stappen hadden meer resultaat kunnen hebben voor de toekomst van het Nederlandse voetbal”, zei Van der Sar diplomatiek op een persconferentie.

Grote hervormingen bleven uit. Géén kunstgrasverbod in het profvoetbal. Géén andere opzet van de Eredivisie met zestien in plaats van achttien clubs, zoals Ajax wilde. Géén substantiële herverdeling van televisiegelden. Terwijl verandering nodig werd geacht gezien de wankele staat van het Nederlands clubvoetbal.

Door de matige prestaties in Europa zakte de Eredivisie eerder dat jaar naar de veertiende plaats op de UEFA-coëfficiëntenranglijst. Die ranking bepaalt, op basis van resultaten in de vijf jaar ervoor, hoeveel Europese tickets een land krijgt en voor welke toernooien. Nederland raakte door de terugval plekken kwijt. Doel van de veranderagenda: het veroveren van de achtste plaats.

Sinds donderdag staat Nederland zesde, als gevolg van een gestage opmars die in 2018 werd ingezet. Portugal is voorbijgestreefd, na de zege van Feyenoord op AS Roma en de nederlaag van Sporting tegen Juventus. Het is voor het eerst sinds 2001 dat Nederland een seizoen afsluit in de topzes.

Het leidt tot een nieuwe, aantrekkelijkere realiteit in de top van de Eredivisie. Waar nu alleen de landskampioen een direct ticket krijgt voor de groepsfase van de lucratieve Champions League, is dat vanaf het seizoen 2024-2025 óók voor de tweede plaats. En de nummer drie kan zich via de voorrondes kwalificeren voor het elitetoernooi. Het totaal aantal Europese startbewijzen gaat van vijf naar zes.

De eerder met veel scepsis ontvangen veranderagenda, wordt nu als een van de verklaringen gegeven voor de bloeiperiode. Destijds werd besloten dat Eredivisieclubs wordt verplicht mee te werken als een club die Europees actief is een duel wil verschuiven met het oog op meer rusttijd, benadrukt Jan de Jong, directeur van koepelorganisatie Eredivisie CV. Daar wordt vaak gebruik van gemaakt. Ook het later instromen van Europees spelende clubs in de KNVB-beker en een bonusregeling voor natuurgras (in plaats van kunstgras) droegen volgens hem bij aan een sterkere competitie.

Een berg punten

Maar kantelpunt is het Ajax van Erik ten Hag geweest – de halve finale in de Champions League in 2019 leverde een berg punten op. En schudde andere clubs wakker. Wat ook hielp was de introductie van de Conference League, een toernooi dat vorig seizoen zijn primeur beleefde. Die pakt goed uit voor Nederland: Feyenoord haalde in 2022 de finale, AZ staat nu in de kwartfinale. Belangrijk detail voor de Nederlandse inhaalrace: zeges en remises in de Conference League (derde toernooi) en Europa League (tweede toernooi) hebben voor de Europese ranglijst evenveel waarde als in de Champions League.

Voetbalbestuurders noemen het een collectieve prestatie van de clubs, wat deels wordt onderstreept door berekeningen. Ajax springt eruit, qua bijdrage aan het totaal aantal Nederlandse punten over de afgelopen vijf jaar: 33 procent. Gevolgd door PSV (22 procent) en Feyenoord en AZ, beide met 19 procent.

De vraag is hoe topclubs anticiperen, met het oog op de twee directe Champions League-tickets vanaf 2024. De verwachting is dat met name Ajax en PSV komende zomer flink gaan investeren. Het risico op mislopen is door de extra plek minder groot, en dat rechtvaardigt hogere investeringen in transfers en salarissen.

De Champions League is immers de melkkoe, waar de andere Europese toernooien schril bij afsteken. Ter vergelijking: Ajax verdiende aan de Champions League-campagne van vorig seizoen 65,5 miljoen (uitschakeling in de achtste finales), waar Conference League-finalist Feyenoord slechts 14,3 miljoen ontving.

Guus Til (links) en Xavi Simons na een goal tegen Volendam van PSV, dat in 2018 voor het laatst actief was in de Champions League.

Jaap van Baar, financieel directeur van PSV, zegt dat zij komende zomer „iets meer risico” kunnen gaan nemen om volgend seizoen een van de twee gegarandeerde Champions League-tickets te pakken. Hierin speelt mee dat de opzet van de Champions League vanaf 2024 ingrijpend verandert, met meer clubs (36), meer duels (8) per club in de groepsfase én stijgende opbrengsten.

„Alle Europese gelden zullen 30 tot 35 procent omhoog gaan”, zegt Van Baar, die vanuit de European Club Association (belangenvereniging van clubs) betrokken is bij de verdeling van inkomsten uit de Europese toernooien vanaf 2024. „Dat nemen we wel mee in hoe we er volgend seizoen instaan als PSV.”

Vrees voor scheefgroei

In de nieuwe Champions League-opzet zijn Nederlandse teams bij plaatsing verzekerd van een bedrag „tussen de 70 en 90 miljoen”, zei Eredivisie-directeur De Jong twee jaar geleden in NRC. De vrees bestaat dat door die toename, de scheefgroei tussen de top (met name Ajax) en de rest van de Eredivisie wordt vergroot.

PSV is in de positie om straks te investeren nadat het in de winterstop de financiën op orde bracht door de verkoop van Cody Gakpo en Noni Madueke, die samen grofweg 90 miljoen euro opleverden. Om financieel niet verder achterop te raken bij Ajax, is PSV er veel aan gelegen zich te plaatsen voor de Champions League – waar het in 2018 voor het laatst actief in was.

Ajax zal op haar beurt gebrand zijn om de leidende positie in Nederland te heroveren, nu dit seizoen sportief teleurstellend verloopt. De club heeft een flinke oorlogskas opgebouwd, het totaal eigen vermogen bedroeg in de laatste halfjaarcijfers 274 miljoen. De nieuwe directeur voetbalzaken Sven Mislintat weet dat de bereidheid om te tekenen – en te blijven – bij (top)spelers groter is met uitzicht op Champions League-voetbal.

Voor Ajax is het extra ticket een vangnet voor de zware financiële huishouding, met een spelersbudget (salarishuis) van 74 miljoen vorig seizoen. Als de club een slecht sportief seizoen heeft, zoals dit jaar, raakt dat Ajax minder hard als zij via de tweede (of derde) plaats toch kwalificatie voor de Champions League weet af te dwingen.

Eigen vermogen Feyenoord

Voor Feyenoord ligt investeren komende zomer gecompliceerder. De club kan financieel minder dan haar concurrentie – het eigen vermogen bedraagt slechts 1 miljoen. Met het oog op de lonkende landstitel en dus waarschijnlijk Champions League-inkomsten volgend seizoen, is er straks wel meer mogelijk. Tegelijkertijd overweegt Feyenoord eigenaar van het stadion te worden, waarvoor geld nodig is – wat ten koste kan gaan van investeren in spelers.

„Natuurlijk zoeken wij ook onze grenzen op”, zegt Robert Eenhoorn, algemeen directeur van AZ. Maar ze gaan er niet nog verder overheen, zegt hij erbij. „Als wij het verschil moeten maken in geld, wordt dat lastig.” Daarvoor zijn de financiële mogelijkheden bij de concurrentie te groot.

AZ blijft vasthouden aan het concept van spelers opleiden, doorontwikkelen en verkopen. „All in gaan om de Champions League te halen zou niet verstandig zijn.” Dat geldt ook voor FC Twente. „Om nu meteen meer risico te nemen en proberen daarbij te komen, is te opportunistisch”, zegt technisch directeur Jan Streuer.

De verwachting is dat Nederland deze positie op de UEFA-coëfficiëntenranglijst langer dan een seizoen kan vasthouden, gezien de robuuste opbouw van de punten in de afgelopen vijf jaar. Er is al een kleine buffer ten opzichte van Portugal, de vijfde plaats van Frankrijk is zelfs in zicht. Wel is het een risico dat er straks meer Nederlandse clubs instromen in de Champions League. „Je moet op een hoger niveau weer hetzelfde aantal punten zien te halen”, zegt Eenhoorn. „Anders kan je zo weer terugvallen.”

Voor Ajax kan het extra Champions League- ticket een vangnet zijn voor de zware financiële huishouding. Foto Maurice van Steen / ANP