‘Een bodemvisverbod betekent zo ongeveer het einde van de garnalensector’

Wat gaat hij doen? Nee. Wat kán hij doen, is voor Koos de Visser de grote vraag. Hij is eigenaar van de GO58-garnalenkotter in het Zuid-Hollandse Stellendam. Om de komende zes jaar door te kunnen vissen op garnalen heeft hij een natuurvergunning nodig. Daarvoor is hij gedwongen een katalysator die de stikstofuitstoot van zijn motor vermindert aan te schaffen, een investering van ruim een ton. Daartoe is hij best bereid, al is hij onzeker over die investering nu hij niet weet of hij in de Voordelta kan blijven vissen – het Natura 2000-gebied dat hem de grootste garnalenvangst oplevert.

De Europese Commissie presenteerde dinsdag een actieplan dat bodemvisserij in beschermde Natura 2000-gebieden vanaf 2024 stapsgewijs moet afbouwen. In 2030 zou bodemvisserij in de gebieden in z’n geheel verboden moeten zijn. Bijna een derde van de Noordzee is op dit moment beschermd natuurgebied. De Europese Commissie hoopt dat door de vismethode te verbieden meer vissoorten naar zee terugkeren.

Het voorstel van de Europese Commissie komt vooral hard aan bij garnalenvissers, die vrijwel uitsluitend in beschermde delen van de Noordzee en de Waddenzee vissen. Tot nu toe is bodemvisserij in slechts 5 procent van deze gebieden verboden.

Bodemberoerende visserij

In het zogeheten Noordzeeakkoord werd drie jaar geleden besloten dat 15 procent van de beschermde natuurgebieden in 2030 gevrijwaard moet zijn van wat bodemberoerende visserij genoemd wordt. Daar stond de visserijsector al niet achter, zegt Durk van Tuinen van de Nederlandse Vissersbond. Het voorstel van de Europese Commissie duidt volgens hem dan ook op een gebrek aan „inlevingsvermogen”. De plannen houden absoluut geen rekening met de garnalenvissers, aldus Van Tuinen. „Een verbod zou voor Nederland zo ongeveer het einde van de sector betekenen.”

De Nederlandse vloot vist jaarlijks zo’n 15 miljoen kilo garnalen. Dat is ongeveer de helft van de gehele Europese vangst, zegt Van Tuinen. De jaaromzet van de sector bedraagt tussen de 50 en 70 miljoen euro. In Nederland zijn er zo’n driehonderd schepen die bodemvisserij beoefenen. Naar schatting van de Vissersbond werken er in de sector ongeveer 1.200 mensen op zee. Garnalenkotters zijn onder meer in de havens van Urk, Den Oever, Zoutkamp, Lauwersoog, Katwijk en Stellendam te vinden.

Het plan kan een kaalslag zijn voor vissersdorpjes

Pim Visser directeur visafslag

Onder de garnalenkotter van Koos de Visser hangt een net met 34 ronde bolletjes. Die rollen over de zeebodem om garnalen „te laten schrikken”. Daardoor springen ze omhoog, vertelt De Visser. En door de waterdruk belanden ze vervolgens in het net. Volgens Rijkswaterstaat wijzen verschillende rapporten erop dat de bodemberoering die hier plaatsvindt, leidt tot een verarming van het aantal diersoorten.

Lees ook: Ook in beschermde natuurgebieden in de Noordzee wordt gevist

Bij Lammert van Straten, eigenaar van de ZK49 in Lauwersoog, sloeg het voorstel van de Europese Commissie in „als een bom”. Hij vist in een Natura 2000-gebied tussen Ameland en Terschelling en kan niet geloven dat hij niet meer op garnalen kan vissen als het voorstel realiteit wordt. „De tuigen zijn licht en de netten raken de bodem minimaal.”

Van Straten denkt dat van zijn collega’s zeker de helft door de onzekere toekomstperspectieven overweegt te stoppen. Alleen: juist door die onzekerheid ligt ook de handel in schepen en boten stil. Koos de Visser maakt zich daarom zorgen om zijn oude dag. Zijn kotter wilde hij verkopen om te voorzien in pensioen. Als dat niet lukt omdat de sector onzeker blijft, is hij daarvan een deel kwijt. „Daarom is er een saneringsregeling nodig”, denkt hij. „Die is er voor garnalenvissers nog niet.”

Uitkoopregeling

In juli vorig jaar maakte het Ministerie van Landbouw Natuur en Voedselkwaliteit een saneringsregeling bekend, bedoeld voor vissers die door de Brexit een deel van hun visquotum verloren. Die konden zich laten opkopen door de overheid. Veel vissers, vooral wie werkte met grote, weinig energiezuinige boomkorkotters, maakten gebruik van de regeling.

In Den Helder lieten alle grote kotters zich opkopen, wat uiteindelijk leidde tot de sluiting van de visafslag. De regeling geldt niet voor garnalenvissers, omdat zij niet volgens een quotum vissen. De visafslag in Den Oever, waar garnalen geveild worden, bleef na de saneringsronde van afgelopen jaar daarom ongeroerd.

Er is een saneringsregeling nodig voor garnalenvissers, die is er nog niet

Koos de Visser garnalenvisser

Maar directeur Pim Visser, die zijn vestiging in Den Helder al moest sluiten, maakt zich nu grote zorgen. „Als er geen garnalen meer binnenkomen is Den Oever ook klaar”, voorziet hij. Dat raakt volgens hem niet alleen de vissers zelf. Maar ook de mensen die op de scheepswerf werken als timmerman bijvoorbeeld, of de visserijcoöperatie die alle netten maakt. „Het zou een sociaal-economische kaalslag voor vissersdorpjes betekenen.”

Lees ook het verhaal over deze visser, die na 34 jaar ermee stopt: ‘Vroeger was de Noordzee een speeltuin’

Het Ministerie van Landbouw Natuur en Voedselkwaliteit kan nog niet inhoudelijk reageren op het voorstel vanuit Europa. Het kabinet moet daarvoor eerst het voorstel beoordelen. Een woordvoerder laat weten dat er 444 miljoen euro beschikbaar is voor onder meer de eerdere saneringsregeling en innovaties voor een duurzamere visserijvloot. De verwachting is dat rond de zomer de eerste regelingen voor brandstofbesparende maatregelen worden opengesteld. Over een nieuwe saneringsregeling voor garnalenvissers kan de woordvoerder desgevraagd niets zeggen.

Financiering via de bank

Noodgedwongen zal Van Straten proberen een katalysator aan te schaffen die de stikstofuitstoot van zijn boot moet terugdringen. De helft van die aankoop wordt gesubsidieerd door de overheid. De andere helft moet hij zelf financieren, bijvoorbeeld via de bank. „Maar banken zijn niet enthousiast om vissers geld te lenen. Die zien ook dat onze toekomst onzeker is.” Hij hoopt een bedrijf te vinden dat voor de investering garant wil staan.

Wellicht wordt de sector wel iets gezonder als er een kwart of een derde van de garnalenvissers stopt, denkt Van Straten. Doordat er de afgelopen jaren al een aantal natuurgebieden zijn uitgesloten voor de visserij, vissen hij en zijn collega’s nu steeds dichter op elkaar in de gebieden waar nog wel gevist mag worden. Hij lacht: „Als ik ergens lekker aan het varen ben en er komen drie andere collega’s bij, denk ik weleens: wat een drukte, ga eens weg.”