De warmtepomp blijkt viezer dan gedacht, maar hoe erg is dat?

De warmtepomp heeft deze week een kras opgelopen. Voor de een kan die nu definitief bij het grofvuil, voor de ander heeft het nieuws over de grotere milieu-impact weinig om het lijf. Duidelijk is dat de warmtepomp uit meer milieubelastend materiaal bestaat dan eerst publiekelijk bekend was. Daarbij gaat het vooral om het koudemiddel waarvan gebruik wordt gemaakt en de aanwezige elektronica. Eén ding is zeker: deze pomp gaat in veel huizen de cv-ketel vervangen.

1Waar komt het nieuws over milieuschade opeens vandaan?

De Nationale Milieudatabase (NMD) gaat in Nederland over de spelregels die bepalend zijn voor de milieuprestaties van de nieuwbouw. Het verwarmingsbedrijf Vaillant meldde vorig jaar aan het NMD dat de echte impact van de warmtepomp hoger is. Het Duitse bedrijf heeft in 2021 van al zijn apparaten de milieu-impact opnieuw in kaart gebracht. „Na onze eigen berekeningen werd ons inderdaad ook duidelijk dat de oude data niet klopten”, zegt NMD-directeur Jan-Willem Groot. Die inventarisatie van de milieuprestaties – de milieubelasting van de gebruikte materialen – is nodig om een omgevingsvergunning te krijgen.

Mensen die hun bestaande huis verduurzamen, hebben niets te vrezen

Waarom de bouwbranche met verkeerde gegevens werkte, is volgens Groot lastig te achterhalen. „Het kan zijn dat oudere warmtepompen uit andere materialen bestonden. De prestaties van de nieuwe generaties worden ook steeds beter. Tegelijkertijd is ons ook wel duidelijk geworden dat bij de vorige gegevens niet alle materialen zijn weergegeven.’’ En dan krijg je natuurlijk een gunstiger beeld, zegt Groot.

2 Is die ‘nieuwe’ milieu-impact verrassend?

Nee, zegt docent en onderzoeker Simon Hageman van Hogeschool Saxion. „Dat er koudemiddelen in een warmtepomp zitten en ook de nodige elektronica zoals chips, dat weten we wel. Ik ben wel verrast dat dit blijkbaar niet door de producenten is gemeld. Dat krijg ik aan mijn studenten niet uitgelegd.”

Volgens Hageman hoeven die koudemiddelen in de warmtepomp geen probleem te zijn. „Het gaat er vooral om dat je daar bij de recyclage goed mee omgaat. Het gebruikte broeikasgas is in zekere zin vergelijkbaar met het koudemiddel in een koelkast, al is dat op basis van ammoniak.”

Het verwerken van de aanwezige elektronica is volgens de onderzoeker, verbonden aan de Enschedese academie Life Science Engineering & Design, wel degelijk een probleem. „Maar dat geldt ook voor de chip in je mobiele telefoon.” Op termijn zal de recycleerbaarheid zeker toenemen, denkt hij. „Producenten zijn dat ook verplicht.”

3 Is dit aanleiding om geen warmtepomp te nemen?

Om die vraag te beantwoorden moet je volgens voorzitter Doekle Terpstra van branchevereniging Techniek Nederland niet alleen naar de milieubelasting van het materiaal kijken, maar vooral ook naar de energieprestatie. „Dankzij de warmtepomp verbruiken nieuwbouwwoningen helemaal geen aardgas meer.” Rekening houdend met het stroomverbruik van de warmtepomp betekent dit in de praktijk dat „de CO₂-uitstoot van zo’n woning met de helft afneemt.”

Lees ook: Overstappen naar een warmtepomp? Stel jezelf deze zes vragen

Ook Hageman vindt de warmtepomp blijvende steun verdient. „Als mensen nu hun huis aanpassen op een warmtepomp, betekent dat direct een forse daling van de CO₂-uitstoot en dat is nu veel belangrijker. In deze generatie is de milieubelasting door de materialen en grondstoffen hoger dan bij cv-ketels, maar bij de volgende pomp ligt dat ongetwijfeld weer anders.”

De slechte publiciteit deze week kan ook voordelige gevolgen hebben, denkt Hageman. „Deze discussie kan er zomaar voor gaan zorgen dat fabrikanten meer onderzoek gaan verrichten, waardoor de milieubelasting afneemt.”

4 Komen er nu bouwprojecten stil te liggen?

De milieuprestaties gelden alleen voor de nieuwbouw. Mensen die hun bestaande huis willen verduurzamen, hebben dan ook niets te vrezen. In principe zou de zwaardere milieu-impact wel tot hoofdpijn bij bouwondernemingen moeten leiden. De extra milieubelastingen kunnen ervoor zorgen dat plannen moeten worden bijgesteld als de impact te groot wordt.

Dat is nu voorkomen door met soepeler normen te gaan werken, zo is onder meer door het verantwoordelijke ministerie van Binnenlandse Zaken besloten. Door te werken met een zogeheten verrekeningsfactor blijven directe gevolgen uit.

„We werkten met een normering op basis van oude gegevens. Die situatie hebben we nu hersteld”, aldus NMD-directeur Groot.