Duitse draai zet Europese klimaatplannen onder druk

Misschien ging het ook wel té soepel om waar te zijn. Zonder grote problemen rolden talloze klimaatvoorstellen de afgelopen jaren door de Brusselse wetgevingsmachine. Plannen die Europa op het pad naar een CO₂-neutrale toekomst moeten zetten, soms ingrijpend zijn en samen een ingenieus bouwwerk vormen. Nu is dat bouwwerk toch aan het wankelen – door onverwacht Duits verzet.

Het voedt bij EU-ambtenaren en -diplomaten zorg over hoe stabiel de uitvoering van de groene plannen blijft. Terwijl het nieuwste IPCC-rapport deze maandag nog eens de urgentie van snelle maatregelen benadrukte, nam in Brussel de afgelopen tijd juist de tegenwind voor het klimaatbeleid toe.

Begin deze maand weigerde de Bondsregering plotseling haar handtekening te zetten onder de wet die de verkoop van nieuwe auto’s met een brandstofmotor per 2035 verbiedt. Onderhandelingen over die wet waren al succesvol afgerond en ook Duitsland had zich vorig jaar achter het verbod geschaard.

Schone autobrandstof

Maar vlak voor het zetten van de laatste stempel verkondigde de Duitse minister pas in te kunnen stemmen als de verkoop van auto’s op „CO₂-neutrale brandstoffen” ook na 2035 toegestaan blijft. Berlijn beriep zich op een vorig jaar gemaakte niet-bindende afspraak dat Brussel op termijn inderdaad zou bekijken of zulke brandstoffen in de klimaatdoelen passen.

Al weken wordt er nu koortsachtig onderhandeld om een oplossing te vinden. En dat betekent dat een van de kernelementen uit het Europese klimaatpakket onder druk staat. Onoplosbaar is de kwestie niet – een geitenpaadje is voorzichtig in de maak. Brussel stuurde dinsdag een tekstvoorstel rond waarin de mogelijkheid wordt opengelaten dat auto’s die louter op ‘e-fuels’ rijden, toegestaan blijven.

Zie ook de fotoserie: Drooggevallen stuwmeren en watertekorten: Spanje kampt al jaren met droogte

Dat neemt de groeiende zorg niet weg over de manier waarop het grootste en invloedrijkste land in de EU een gemaakte afspraak plotseling heeft opgezegd. „Tijdens de Brexit-onderhandelingen twijfelde iedereen aan wat een handtekening van het Verenigd Koninkrijk nog waard was. Ik constateer dat we diezelfde twijfels nu moeten hebben over een handtekening van Duitsland”, zei Philippe Lamberts, de fractievoorzitter van de Groenen in het Europarlement, vorige week.

Het schept, zeggen ook diplomaten en ambtenaren, een gevaarlijk precedent voor Europese klimaatplannen, op een moment dat de weerstand daartegen toch al toenam. De afgelopen maanden groeide de roep om nieuw klimaat- en milieubeleid te verzachten of uit te stellen. Vanuit de industrielobby klinkt continu een pleidooi voor ‘ademruimte’ van nieuwe regelgeving – met een verwijzing naar de hoge energieprijzen en een concurrentiestrijd met de Verenigde Staten.

De draai van groot en machtig Duitsland schept een gevaarlijk precedent

De blokkade is zorgelijk, zegt ook Elisa Giannelli van de klimaatdenktank E3G. „Duitsland speelt met vuur. Andere landen zien wat er nu gebeurt en zullen goed opletten. Je kon misschien het gevoel krijgen dat de ‘Green Deal’ wel was afgerond, maar dit laat zien dat we er zeker nog niet zijn.”

Bijvoorbeeld omdat andere wetten waarover de onderhandelingen zijn afgerond, óók nog een laatste goedkeuringsstempel moeten krijgen. Als genoeg landen zich daar op het laatste moment tegen verzetten, komen ook die vast te zitten. De afgelopen weken ontstond vliegensvlug een coalitie rondom Duitsland van landen die de auto-wet eveneens wilden blokkeren, met onder meer Tsjechië en Italië.

Vooral in Oost-Europa zijn er genoeg lidstaten die de ‘Green Deal’ eigenlijk toch al niks vonden. Maar ook Italië is een potentiële dwarsligger geworden, sinds het aantreden van rechtse regering van Giorgia Meloni.

Franse kernenergie

Concreter is dat ook Frankrijk een kans ruikt, nu Duitsland gemaakte afspraken ter discussie stelt. Parijs probeert in lopende onderhandelingen op allerlei manieren de rol van kernenergie te vergroten, bijvoorbeeld in de invloedrijke wet die bepaalt wat ‘duurzame energie’ genoemd mag worden.

Normaal kan dat rekenen op flinke tegendruk uit Berlijn, maar door de Duitse u-bocht ontbreekt het daar nogal aan krediet. Giannelli: „Dit krijg je als je aan één stukje gaat sleutelen. Het speelt Frankrijk in de kaart en kan zo het hele pakket bedreigen.”

Lees ook deze reportage over lithiumwinning in Chili voor elektrische auto’s in Europa

Ook op andere manieren zijn groene plannen de afgelopen tijd onder druk komen te staan. Met name de voorstellen die zich richten op het beschermen van natuur en biodiversiteit hebben het in Brussel lastig. Onderhandelingen over een voorstel om het gebruik van bestrijdingsmiddelen drastisch te verminderen lopen erg moeilijk, net als die over een voorstel om natuurgebieden beter te beschermen.

Dat de Europese verkiezingen van volgend jaar in zicht komen, speelt ook een rol. In het Europees Parlement raken ‘groene’ voorstellen gepolitiseerd en bepleit vooral de christen-democratische fractie Europese bedrijven op dit moment niet nóg meer te belasten. Vorige week werd een voorstel voor strengere renovatie-eisen voor huizen met een minimale meerderheid aangenomen. Ook bij dat voorstel is er felle weerstand.

„Wij krijgen het steeds moeilijker”, erkende Eurocommissaris Frans Timmermans (Klimaat) woensdag. „Het was altijd duidelijk dat naarmate de verkiezingen naderen het ingewikkelder wordt.” De Duitse blokkade is volgens hem een „unieke casus”. Maar: „Iedereen die terugkomt op zijn stemgedrag moet goed beseffen dat anderen ook opletten en dat dat op andere onderwerpen terug kan komen.”