Doorbraak in blokkade van Nagorno-Karabach, maar inwoners blijven sceptisch

Komt er beweging in de blokkade van Nagorno-Karabach, of dreigt de maandenlange crisis in de Armeense enclave juist te verergeren? Al negen maanden blokkeert Azerbeidzjan de zogenoemde Lachin corridor, de enige toegangsweg van Armenië naar Nagorno-Karabach. De blokkade leidt inmiddels tot ernstige voedsel-, medicijn- en brandstoftekorten – en tot een hoogoplopend conflict tussen Jerevan en Bakoe.

Deze maandagochtend was er sprake van een doorbraak, toen enkele vrachtwagens van het Internationale Rode Kruis via de Lachin corridor en via de Azerbeidzjaanse stad Aghdam het gebied binnenkwamen. Maar Armeniërs in Karabach blijven sceptisch: de hulp is vooralsnog veel te weinig voor de 120.000 inwoners en de Lachin-pas naar Armenië blijft voor overig transport vooralsnog gesloten.

De nijpende situatie wakkert onder Armeniërs de vrees aan voor een nieuwe militaire escalatie. Afgelopen weken liepen de spanningen verder op na alarmerende berichten over een Azerbeidzjaanse troepenopbouw langs de grens. Daarnaast vinden bijna dagelijks schendingen plaats van het in 2020 overeengekomen staakt-het-vuren, omdat Azerbeidzjaanse soldaten Armeense dorpen en militaire posten onder vuur nemen.

Eind 2020 zegevierde Azerbeidzjan in een korte, hevige oorlog, waarbij het Turkse drones inzette tegen het militair veel zwakkere Armenië. Naar schatting zo’n 7.000 militairen en 170 burgers kwamen hierbij om het leven. Precies een jaar geleden viel Azerbeidzjan weer Armenië aan, waarbij opnieuw enkele honderden doden vielen. Armenië en Azerbeidzjan hebben sindsdien beloofd elkaars territoriale integriteit te respecteren. Jerevan beloofde Azerbeidzjaanse zeggenschap over het betwiste gebied te erkennen, maar hamert op veiligheidsgaranties voor de 120.000 opgesloten inwoners. De situatie wordt in de regio met argusogen gevolgd. Iran heeft zich strategisch achter Armeense zijde geschaard en Israël levert wapens aan Bakoe.

Etnische zuivering

In december 2022 begon Azerbeidzjan met de blokkade van de Lachin corridor, met als reden dat Armenië wapens en andere goederen zou smokkelen naar Karabach. Jerevan beschuldigt Bakoe er op zijn beurt van een etnische zuivering te entameren door inwoners uit te hongeren en te verdrijven. In Karabach zijn door inwoners en de lokale autoriteiten inmiddels al verschillende overlijdens gemeld als gevolg van ondervoeding en gebrek aan medicijnen.

Begin augustus kregen de Armeniërs bijval van Luis Ocampo, voormalig aanklager van het Internationaal Strafhof in Den Haag, die waarschuwde voor een op handen zijnde genocide. „Er zijn geen crematoria of machetes, uithongering is het instrument. Zonder snelle veranderingen, zal deze groep Armeniërs binnen een paar weken vernietigd zijn.” Ondertussen staat een konvooi met Armeense en westerse hulpgoederen al wekenlang stil aan de grens. Ook via de door Bakoe bepleitte en gecontroleerde route via de Azerbeidzjaanse stad Aghdam is vooralsnog geen wezenlijke hulp het gebied binnengekomen.

Het Azerbeidzjaanse checkpoint voor de Lachin corridor op 30 augustus.

Foto Karen Minasyan/AFP

De Armeense politiek analist Tigran Grigorian sluit een etnische zuivering en een nieuwe militaire escalatie niet uit, vertelt hij in het kantoor van zijn kleine denktank Regional Centre for Democracy in de Armeense hoofdstad Jerevan. Hij volgt de situatie op de voet, niet alleen vanwege zijn werk maar ook omdat zijn moeder vastzit in de Karabachse hoofdstad Stepanakert. „Omdat het in 2020 de oorlog won, vindt Bakoe het onnodig te onderhandelen over veiligheidsgaranties of rechten voor de Armeniërs in Karabach. Ze spreken weliswaar van ‘integratie’ van het gebied in de Azerbeidzjaanse structuren, maar in feite is dit een opmaat voor etnische zuivering om het Armeense verzet te breken.”

Om dat proces te versnellen, voert Bakoe volgens deskundigen een schrikbewind tegen de inwoners van Karabach en de grensregio. De afgelopen maanden waren er meerdere meldingen van arrestaties en ontvoeringen van Armeense burgers door Azerbeidzjan, die hen beschuldigt van smokkel en andere misdaden, of van collaboratie met de Armeense regering. Eind augustus werden drie Armeense studenten door Azerbeidzjan gearresteerd bij Lachin. Eind juli werd een oude, zieke Armeense man aangehouden op verdenking van medewerking aan etnische zuiveringen door Armenië ten tijde van de Eerste Karabach-oorlog begin jaren negentig.

Geopolitieke verhoudingen

Rusland is traditioneel scheidsrechter in de regio en heeft sinds de oorlog van 2020 een vredesmacht in het gebied gestationeerd. Waar is Moskou in dit alles? „Rusland heeft geen enkel belang bij een militaire escalatie”, zegt Grigorian. „Maar Moskou heeft zijn handen vol aan Oekraïne en heeft vanwege de sancties belang bij goede betrekkingen met zowel Azerbeidzjan als Turkije. Azerbeidzjan vormt een corridor voor Russische handel via Iran en India, en ook Turkije is cruciaal in het omzeilen van de westerse sancties. Dat maakt dat Rusland Azerbeidzjan zijn gang moet laten gaan en zijn verplichtingen naar Armenië als vredesmacht én bondgenoot niet kan en wil nakomen.”

Die Russische passiviteit heeft in de afgelopen weken geleid tot een breuk in de relaties tussen Moskou en Jerevan. „Door de oorlog in Oekraïne […] kunnen wij niet meer vertrouwen op Rusland voor onze veiligheid”, zei de Armeense premier Nikol Pasjinjan vorige week in een interview met Politico. In een reactie schreef de Azerbeidzjaanse presidentieel adviseur Hikmet Halijev dat juist Azerbeidzjan er alles aan gelegen is om vrede te stichten. „Wij willen vrede, restitutie, verzoening en misschien ooit zelfs vriendschap met onze buren. Verhalen die het tegendeel beweren, helpen niet en brengen ook geen oplossing. Ze zijn bedoeld om beide partijen verder uit elkaar te drijven”, aldus Halijev in een opiniestuk op hetzelfde Politico.

Pasjinians woorden vielen ook in Rusland in slechte aarde. President Poetin pareerde de Armeense kritiek vorige week met de opmerking dat Armenië zelf de Azerbeidzjaanse soevereiniteit over Karabach heeft erkend en het conflict in feite nu dus „opgelost” is. Ondertussen weigert Jerevan al enige tijd zijn verplichtingen als lid van de regionale, door Rusland geleide veiligheidsorganisatie CSTO na te komen, tot ergernis van Rusland. Tot overmaat van ramp besloot Jerevan twee weken geleden plotseling tot een tiendaagse militaire oefening met de VS op Armeens grondgebied.

Zonder snelle veranderingen, zal deze groep Armeniërs binnen een paar weken vernietigd zijn

Luis Ocampo voormalig aanklager van het Internationaal Strafhof in Den Haag

Ook Europa poogde te interveniëren rond Nagorno-Karabach. Analist Grigorian: „Europa stapte in het vacuüm dat Rusland achterliet en initieerde de onderhandelingen tussen Jerevan en Bakoe. Maar de Europese inspanningen liepen vast, waarna de Amerikanen de leiding overnamen. Hoewel dat proces deze zomer enig succes leek te hebben, dreigen de jongste ontwikkelingen roet in het eten te gooien. Toen de Amerikaanse onderminister van Buitenlandse Zaken Yuri Kim vorige week waarschuwde tegen een militaire escalatie, dreigde Azerbeidzjan zich woedend terug te trekken uit de onderhandelingen.”

Volgens Grigorian heeft Armenië weinig te verwachten van Rusland, maar kan het ook niet van het Westen op aan. „Armenië hoopt op een vorm van autonomie voor de Karabach-Armeniërs en wil het Westen daarin meekrijgen, maar de westerse belangstelling voor de situatie is mede door de oorlog in Oekraïne niet erg groot. Azerbeidzjan maakt daarvan gebruik door Armenië met de blokkade te chanteren. En wie weet lukt dat wel, de Armeense rode lijnen zijn vaak minder rood dan ze lijken.”

Wagner-troepen

Afgelopen week nam de onrust in Armenië verder toe na geruchten over de aanwezigheid van Russische Wagner-huurlingen in Armenië. Maar analist Grigorian gelooft weinig van de verhalen die zich op sociale media razendsnel verspreidden. „Armenië is een klein land, waar geheimen moeilijk te bewaren zijn. Het is onmogelijk om een vreemde troepenmacht het land binnen te krijgen, zonder dat iemand het merkt.”

Lees ook:In Centraal-Azië groeit de argwaan voor Rusland, China ziet zijn kans

Toch ziet ook hij gelijkenissen tussen de Azerbeidzjaanse en Russische militaire-politieke tactiek. Naast de troepenopbouw, de propaganda en het negeren van basale mensenrechten, wijst Grigorian op de vreemde tekens die werden gesignaleerd op Azerbeidzjaanse militaire voertuigen – een omgekeerde A – die sterk doet denken aan de Russische oorlogstekens Z en V. „Het kan bluf zijn, maar de Azerbeidzjaanse aanpak lijkt verdacht veel op die van Rusland vlak voor de invasie van Oekraïne.”