Dit zijn de drie winnaars van de Koninklijke Prijs voor Vrije Schilderkunst

De krachtige, kleurrijke en ook wat cartooneske portretten van Kenneth Aidoo (1988), de tedere doeken zonder rechte hoeken over het kwetsbare lichaam van Eva Spierenburg (1987) en de zelfbewuste en doortastend op groot formaat geschilderde gezichten van Iriée Zamblé (1995). Die kunstwerken zijn dit jaar de winnaars van de Koninklijke Prijs voor Vrije Schilderkunst, die koning Willem-Alexander woensdag uitreikt in het Paleis op de Dam. Daarmee kiest de jury minder voor vormexperiment, en meer voor de ‘persoonlijke noodzaak’ van het schilderen. Bij de drie schilders staat wát ze willen afbeelden centraal, de vorm volgt de inhoud.

De aanmoedigingsprijs voor schilders tot 35 jaar werd in 1871 ingesteld door koning Willem III. Vorig jaar vierde de prijs het 150-jarig jubileum met een tentoonstelling met oud-winaars als Raquel van Haver, Iris Kensmil, Navid Nuur en Helen Verhoeven. De winnaars krijgen dit jaar een bedrag van 9.000 euro. Hun werk, en dat van in de twaalf andere genomineerden, is tot en met 23 oktober te zien in het Paleis op de Dam in Amsterdam. Alle drie de winnaars van dit jaar, waren al eens eerder genomineerd.

De jury, onder voorzitterschap van Paula van den Bosch (conservator van het Bonnefantenmuseum in Maastricht), herkende onder de deelnemers, en in de schilderkunst in het algemeen, een trend waarbij kunstenaars zich in toenemende mate op het lichaam en ook op hun eigen lichaam richten. „Bij Kenneth, Eva en Iriée is dit lichaam zelf medium geworden: kwetsbaar, strijdbaar en ongedwongen.”

Opmerkelijk is dat het juryrapport vermeldt dat er een vierde kanshebber was om te winnen, maar dat die keuze kon „worden gelezen als een statement, als een keuze ter illustratie van een actueel maatschappelijk debat”. De jury wilde geen statement maken en koos voor „drie kunstenaars die technisch virtuoos zijn”. Wat dit onbedoelde statement was waarvoor de jury terugdeinsde – maar waar het dus wel expliciet naar verwijst – blijft in het rapport schimmig.

Kenneth Aidoo

Met argwanende, maar ook doortastende blik kijkt de zwarte soldaat naar de Franse vlag, de titel van dit schilderij van Kenneth Aidoo vertelt de rest van het verhaal: ‘You Took Away My Freedom and Forced Me To Defend That of Your Own’. Aidoo schilderde Sar Tinder, een Senegalese soldaat die tijdens de Eerste Wereldoorlog voor Frankrijk vocht.

In zijn werk laat Aidoo zich inspireren door bijbelteksten en historische gebeurtenissen en onderzoekt hij de rol en het leven van de zwarte mens. Met frisse, zinderende kleuren geeft hij zijn vrij eenvoudige, bijna kinderlijke voorstellingen een enorme aantrekkingskracht. Het blauw van het soldatenuniform van Tinder heeft een diepte waar je eindeloos naar zou willen blijven kijken.

Eva Spierenburg

De ‘persoonlijke noodzaak’ waarnaar de jury op zoek was, herken je zeker ook in het werk van Eva Spierenburg, hoewel haar werk het meest abstract en experimenteel is. Zij schilderde op doeken met vreemde vormen, waarvan de contouren gebaseerd zijn op observaties in haar eigen lichaam, waarin pijnen en oververmoeidheid optraden na het overlijden van Spierenburgs vader.

De vorm van Untitled attempt (to carry) baseerde ze op haar eigen twijfels over de keuze voor moederschap. De meanderende contour, die een soort hangende, tweepuntige zak vormt, volgt volgens Spierenburg haar ademhaling „wanneer ik mij inbeeld dat ik een leven in mij draag”. De vormen van Spierenburgs schilderijen hebben een grote puurheid, ze lijken willekeurig, maar tegelijkertijd voel je als toeschouwer dat ze diep zijn doorleefd.

Iriée Zamblé

Net als in het werk van Kenneth Aidoo speelt in het werk van Iriée Zamblé de representatie van zwarte mensen een rol. „De essentie van dit drieluik is een beeldende weergave te tonen waarin zwarte mensen gewoon kunnen zijn, in rust en kalmte”, zegt Zamblé in de catalogus van de tentoonstelling. Op haar drie enorme doeken, van anderhalve meter bij anderhalve meter, kijken de figuren, even zelfbewust als ontwapenend, de toeschouwer recht aan.

Extra spannend aan de doeken van Zamblé is dat ze de achtergrond achter personages bewust leeg heeft gelaten. Door het licht zandkleurige doek zie je de structuur van het spieraam erachter. In het half-transparante canvas vindt zo een delicaat spel tussen licht en donker, dat de kunstenaar niet zelf heeft aangebracht, maar dat haar intrigerende portretten wel een nog grotere diepte geeft.