De zaak
De ambulancedienst die actief is in Friesland en Drenthe, heeft ook ambulances op Vlieland, Terschelling en Schiermonnikoog. Op Terschelling zijn permanent twee ambulances paraat, op Schiermonnikoog en Vlieland altijd één. Om elk moment te kunnen uitrijden, moeten er voor de ambulances voortdurend een chauffeur en verpleegkundige beschikbaar zijn. Voor de bezetting van de ambulances op de Wadden bestaat een Waddenpool, met medewerkers die op de eilanden zelf wonen en mensen van ‘de wal’.
Het werk op de Wadden is net even anders ingericht dan het werk op de wal. Op de vaste wal werken mensen in 24-uursdiensten waarbij ze dat hele etmaal op de ambulancestandplaats verblijven – tenzij ze onderweg zijn met de ambulance natuurlijk. Die diensten gelden in hun geheel als arbeidstijd. Bij de 24-uursdiensten op de Wadden heb je van 8.00 tot 20.00 uur aanwezigheidsdienst, die geldt als arbeidstijd. Daarop volgt twaalf uur bereikbaarheidsdienst. In die tijd moeten de medewerkers bereikbaar zijn en binnen een paar minuten bij de standplaats kunnen zijn, in uniform. Ze mogen dan wel weg van die standplaats.
Deze nachtelijke uren worden niet als arbeidstijd gezien. Dat heeft uiteraard financiële gevolgen. Waar een aantal medewerkers vooral moeite mee heeft, is dat op een 24-uurs-aanwezigheidsdienst verplicht elf uur rusttijd volgt, maar dat dit recht op rusttijd ontbreekt na een bereikbaarheidsdienst. Zes medewerkers, van wie er vijf op een Waddeneiland wonen en één op het vasteland, stappen naar de rechter.
De uitspraak:
Bereikbaar? Arbeidstijd
In eerste instantie oordeelt de kantonrechter, in 2020, dat ook de bereikbaarheidsdiensten als arbeidstijd gelden. De ambulancedienst gaat in hoger beroep.
Daarop bepaalt het gerechtshof Arnhem-Leeuwarden dat dit deel van de dienst niet hoeft te worden gezien als arbeidstijd, onder meer omdat je tijdens die uren privé-activiteiten kunt ondernemen. En dan hoef je ook niet verplicht een uniform te dragen. De meesten doen dat wel, omdat ze, eenmaal opgeroepen, in korte tijd in uniform bij de ambulancestandplaats moeten zijn. Maar het uniform dragen is volgens het hof geen belemmering voor veel privé-activiteiten.
Het hof heeft ook gekeken naar hoe vaak mensen in de nacht moeten uitrukken. Dat werd voor Terschelling op eens in de vier weken geschat en op Vlieland eens in de zes weken. En eenmaal opgeroepen, zijn de medewerkers zelden meer dan drie uur bezig.
Ze geven wel aan last te hebben van ‘pieperdruk’: de wetenschap dat de pieper elk moment kan afgaan, je binnen twee minuten in actie moet komen en de aanrijdtijd dan moet zien te beperken tot dertien minuten. Voor het gerechtshof weegt die pieperdruk onvoldoende op tegen de beperkte belemmering in doen en laten en de kleine kans dat je echt moet uitrukken.
De Hoge Raad oordeelt nu dat die afweging niet juist is. De impact van binnen twee minuten in actie komen, in uniform, en dan heel snel ter plekke moeten zijn, is zo groot dat medewerkers tijdens zo’n dienst aanzienlijk minder vrij zijn om hun tijd naar eigen inzicht in te vullen dan het hof oordeelde. De Hoge Raad vernietigt het arrest en verwijst de zaak naar het hof in Den Bosch voor verdere behandeling.
Het commentaar
Volgens Ruben Houweling, hoogleraar arbeidsrecht aan de Erasmus School of Law, Stelt de Hoge Raad in deze zaak een discrepantie vast. „Het gerechtshof heeft het juiste toetsingskader gebruikt – van, zeg, peren – maar gaat in de motivering opeens uit van een appel.”
De zeer korte reactietijd is hierbij cruciaal. „Het hof kijkt naar twee dingen: de reactietijd en hoe vaak uitrukken voorkomt, en streept dat tegen elkaar weg. De Hoge Raad zegt nu: nee, dat mag je niet doen. Doordat de reactietijd heel kort is, kunnen medewerkers niet doen wat ze willen. En dus is sprake van arbeidstijd. Dat uitrukken daarbij maar weinig voorkomt, vindt de Hoge Raad minder relevant.”
Houweling trekt een vergelijking: „Stel, je hebt in het weekend een bereikbaarheidsdienst waarbij je de telefoon moet opnemen en gegevens moet noteren, zodat je het maandag verder kan oppakken. Dat is een belasting, maar het is inmiddels zo algemeen geaccepteerd dat je overal de telefoon opneemt – óók als je bijvoorbeeld met je kinderen in de Efteling bent – dat de impact hiervan op de invulling van je privétijd niet zo groot is. Een dergelijke beschikbaarheidsdienst zal niet snel kwalificeren als arbeidstijd. Aan de andere kant: als je zes keer per uur wordt gebeld, is de Efteling niet meer zo leuk voor de kinderen. In dat geval is hoe vaak het voorkomt wél wat relevanter.”
Belangrijkste gevolg van deze uitspraak is dat medewerkers na zo’n 24-uursdienst op de Wadden, net als op de wal, elf uur rusttijd moeten krijgen, zegt Houweling.
De zaak gaat nu dus naar het gerechtshof ’s-Hertogenbosch. Houweling: „Maar wat je ook vaak ziet, is dat partijen dat niet meer afwachten, omdat de uitkomst zich redelijk laat raden. In dit geval kan de ambulancedienst ook zeggen: goed, wij zullen deze diensten op de Wadden nu ook als arbeidstijd zien, en verbinden daar de nodige consequenties aan. Hof, laat de verdere procedure maar zitten.”
