‘De regie op de arbeidsmarkt is zoek. De groei van het aantal arbeidskrachten gaat de vraag niet bijhouden’

Bijna dertig jaar lagen de verhoudingen op de Nederlandse arbeidsmarkt heel helder. Werkgevers en opdrachtgevers waren de baas op alle fronten. Zij bepaalden de salarissen en of iemand een vast contract kreeg of bleef hangen in een reeks van tijdelijke contracten of inhuuropdrachten. Zelfs in perioden van economisch hoogtij was er meer dan genoeg aanbod om de vraag te absorberen. Er gingen meer vrouwen werken, de pensioenleeftijd ging omhoog en er kwamen meer werkzoekenden van binnen de Europese Unie.

Gevolg: heel beperkte loonstijgingen en een toenemende groep werkenden die zich noodgedwongen als zelfstandige moest laten inhuren. Bedrijven konden makkelijk van dit personeel af, ondanks vele pogingen van opeenvolgende kabinetten om tot strengere regelgeving te komen. Bedrijven hadden als groot voordeel dat ze hierdoor betrekkelijk soepel konden meeveren met de economie.

Die luxepositie lijkt nu voorbij. De krapte op de Nederlandse arbeidsmarkt blijft ongekend hoog, zo blijkt uit cijfers die het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) dinsdag presenteerde. „Na een lichte verruiming in het derde kwartaal werd de arbeidsmarkt in het vierde kwartaal van 2022 weer iets krapper”, schrijft het CBS. Tegenover elke 100 werklozen stonden 123 vacatures, wat betekent dat er veel meer vraag is dan door het huidige aanbod kan worden opgevuld.

De angst voor een recessie, die zeker sinds de oorlog in Oekraïne is toegenomen, heeft zich deze keer niet vertaald in een krimp op de arbeidsmarkt. Het omgekeerde zelfs. Er zijn in Nederland vorig jaar 441.000 banen bij gekomen (voltijd en deeltijd), waardoor de stand eind 2022 op ruim 11,5 miljoen banen uitkwam. Gerekend vanaf het derde kwartaal van 2020 komt de groei uit op 956.000 banen.

Organisaties moeten zich nu veel meer inspannen om aan personeel te komen, constateert ook uitzendorganisatie Randstad, die dinsdag de resultaten over 2022 naar buiten bracht. Met een omzetstijging van 12 procent tot 27,6 miljard euro en 18 procent groei van de brutowinst tot 5,8 miljard euro, toonde bestuursvoorzitter Sander van ’t Noordende zich tevreden over de resultaten, al nam de vraag naar uitzenddiensten in het vierde kwartaal af, onder andere in de Verenigde Staten. Volgens Van ’t Noordende bieden Amerikaanse werkgevers hun uitzendkrachten nu vaker een vaste baan aan omdat ze anders bang zijn dat personeel kwijt te raken. De berichten over massaontslagen bij bedrijven als Meta (Instagram, Facebook) en Amazon blijven volgens de Randstad-topman beperkt tot de tech-sector en zijn een gevolg van uitbundig werven tijdens de coronaperiode.

Tegenover elke 100 werklozen stonden 123 vacatures

Ook in Nederland krijgen uitzendkrachten vaker een baan aangeboden. Maar er zijn ook steeds meer werkenden die hun baan via het uitzendbureau – of hun vaste baan – opgeven om datzelfde werk te gaan doen als zzp’er. Het CBS meldt dinsdag dat in het vierde kwartaal de groep flexwerkers die de overstap maakten van oproep- of uitzendkracht naar zzp’er ten opzichte van hetzelfde kwartaal vorig jaar met 70 procent is gestegen, tot 16.000. Volgens Randstad Groep Nederland, die dinsdag naast de concernresultaten ook een presentatie hield over de Nederlandse arbeidsmarkt, zijn er nu zo’n 1,2 miljoen mensen die als zzp’er werken. Vooral in de zorg, IT, management en logistiek is er sprake van forse groei.

Nauwelijks rechten

„Vanuit die werknemer in de zorg begrijp je de overstap naar het zzp-schap. Je krijgt beter betaald en je kunt je werk zelf indelen. Maar voor de werkgever gaan de kosten omhoog. En de werkdruk bij andere collega’s ook, omdat zij de roosters moeten blijven vullen”, zegt Jeroen Tiel, topman van Randstad Groep Nederland.

Vakbond FNV is ook niet enthousiast over deze ontwikkeling: „Het is te gek voor woorden dat je de ene dag nog in dienst kan zijn, bijvoorbeeld in de zorg, en de volgende dag op dezelfde werkplek als zzp’er kan beginnen”, stelt de FNV naar aanleiding van de CBS-cijfers. De vakbond maakt zich zorgen over de aantrekkingskracht van deze constructie op jongeren: je krijgt meer geld op je bankrekening, maar je bouwt nauwelijks rechten op.

„De regie op de arbeidsmarkt is zoek”, zegt ook Tiel. Op zich is er niets mis met de contractvorm zzp, „maar er zijn er nu te veel nadelige consequenties, bijvoorbeeld dat een steeds grotere groep mensen minder verzekerd is en dat zeker de jongeren ook geen pensioen opbouwen”. Net als de FNV wil hij dat het kabinet zorgt dat er duidelijkheid komt over wat er wel en niet mag.

Gaat de arbeidsmarkt de komende jaren weer ruimer worden? „Nee, de groei van het aantal arbeidskrachten gaat de vraag niet bijhouden”, zegt Tiel. Als hier geen oplossing voor komt, gaat dat ten koste van de productiviteit van bedrijven en de groei van de Nederlandse economie. Net als werkgeversvereniging VNO-NCW ziet Tiel de meeste heil in robotisering, aantrekken van werknemers uit het buitenland en een betere inzet van mensen met afstand tot de arbeidsmarkt. „Wat we nu in de praktijk zien is dat bedrijven schaars personeel alvast binnenhalen voordat ze deze werknemers echt nodig hebben”. Betaalplatform Adyen kondigde bijvoorbeeld vorige week aan dat ze nu extra investeren in personeel, met het oog op toekomstige groei. Tiel: „Dat is eigenlijk een vorm van hoarding”.