De nachtmerrie van leven in een surveillancestaat is voelbaar in ‘Isotopia’

Als iemand zegt „Achteraf is het makkelijk praten” dan weet je dat er iets vreselijk mis is gegaan. En dat de spreker zich bij voorbaat verontschuldigt voor iets wat hem kwalijk wordt genomen. Dat is de situatie bij deze openingswoorden van het personage Valerie (gespeeld door Anna Raadsveld) in Isotopia, een voorstelling van regisseur Liliane Brakema, gerealiseerd door haar eigen productiebedrijf &Brakema.

Voorafgaand aan haar woorden hollen, rollen en schijnvechten Valerie en haar man Bas (Ali-Ben Horsting) op orkestrale filmmuziek: vrolijk en vrij. Achteraf – ja dan is het makkelijk – begrijp je dat hier twee mensen de vrijheid vieren, van ongebonden dansen en bewegen: van mens-zijn.

Want Isotopia speelt zich af in een dystopische toekomst waarin robots de mensen werkloos hebben gemaakt en hyperinflatie de huren onbetaalbaar. Ook Valerie en Bas zijn daardoor semi-dakloos: ze leven in hun auto. Het is een spannend uitgangspunt, ook omdat sciencefictiontheater een zeldzaamheid is.

Maar hoe verhoud je je met de veelal basale beeldtaal van theater tot de high-techoplossingen voor geruïneerde samenlevingen in films? Niet natuurlijk. Meer dan een tafel, wat stoelen en een jurk aan een hanger omvat het decor niet. Er klinkt één keer een knal, maar dit is eenvoudigweg het verhaal van twee mensen die in de greep raken van duistere krachten.

Wie niet voldoet, ligt eruit

Valerie ontmoet een vrouw die haar aanbiedt haar oude werk als arts op te pakken op een nieuw gevormd, utopisch staatje met de belofte van welvaart, op een eiland: Isotopia. Aldaar worden ze direct ingesloten door het surveillancesysteem: een aan het lichaam bevestigd apparaatje controleert, meet en waardeert elke seconde alle menselijke handelingen van de bewoners. Het systeem blijkt traumatisch en levensbedreigend: wie niet voldoet, ligt eruit.

In Isotopia toont Brakema het effect van het verlies aan privacy en van onontkoombare, gedigitaliseerde dwang. Valerie en Bas worden langzaam gek. In een serie koortsachtige sequenties verandert hun manier van spreken en bewegen voortdurend. Het ene moment trilt en schokt Bas alsof hij onder stroom staat en praat hij hakkelend, het ander moment lijkt hij bijna normaal, maar wezenloos. Valerie schiet van machinaal naar in de war en terug.

Lees ook: Recensie: Liliane Brakema tover Oom Waja om tot klimaatmanifest

Zijn het nachtmerries, is het hun onderbewuste dat tegensputtert of is het een realistische weergave van de gedaantewisselingen die ze ondergaan? Veel doet het er niet toe. Ze glijden af en hun persoonlijkheid verpulvert. Tot Valerie tot een daad komt waarover het achteraf makkelijk oordelen is. Met als twist uiteraard dat het niet zo makkelijk is: hoe verwijt je iemand die ontmenselijkt is, haar ontmenselijk gedrag?

Brakema heeft gevoel voor het creëren van indringende beelden, zoals bij deze sequenties. Ook haar regie van Oom Wanja bij het Noord Nederlands Toneel (in 2020) had een mooie, visuele component, in de vorm van een oneindige regenbui op toneel. De psychologie van de personages krijgt in haar regie minder aandacht. De spaarzame momenten dat de acteurs reflecteren op de gebeurtenissen worden vlak uitgespeeld.

Liever kiest ze voor fysieke bewegingstaal. In een finale droomsequentie rennen Valerie en Bas nog eenmaal vrij rond, ravottend. Dat is de ware utopie.

Bekijk een overzicht van onze recensies over theater