De KNVB trad strenger op – de fans misbruikten de macht

De druk in de Johan Cruijff Arena was enorm voor Ajax: een slecht begin van het seizoen, bestuurlijke onrust, en dan kwam ook nog rivaal Feyenoord op bezoek. Kort na de aftrap werden, tegen de regels van de club in, fakkels ontstoken op de F-side. Daar zit de harde kern. Het werd 0-1, 0-2, 0-3 voor Feyenoord. Na twintig minuten belandde een bierbeker op het veld. Het spel werd stilgelegd, de bekergooier werd geïdentificeerd en uit het stadion gezet, het spel ging verder. Even later belandde er vuurwerk op het veld, gegooid vanaf de F-side. Drie fakkels in de eerste helft. Drie in de tweede helft. Daarop werd de belangrijkste clubwedstrijd in het Nederlandse voetbal definitief gestaakt.

Lees ook het verslag van een ontluisterende middag in Amsterdam: Als één wedstrijd symbool komt te staan voor de existentiële crisis waarin Ajax verkeert, is het deze Klassieker

Het staat symbool voor de crisis bij Ajax – en voor de diepgewortelde supportersproblemen in Nederland.

Het definitief staken van de wedstrijd is een rechtstreeks gevolg van een eerder duel tussen Ajax en Feyenoord, in de Rotterdamse Kuip, op 5 april 2023. Tóén wilde de KNVB ook daadkrachtig optreden. Een Feyenoord-supporter verwondde die wedstrijd met een aansteker Ajax-middenvelder Davy Klaassen. Het was één van de vele incidenten die het vorige voetbalseizoen ontsierden.

Tijd voor maatregelen, vond de KNVB. Voortaan zouden duels sneller worden gestaakt, zelfs per direct als een speler of official geraakt zou worden door een voorwerp. „Door deze stappen halen potentiële daders het hopelijk niet langer in hun hoofd om de hoofdrolspelers op het veld te belagen”, aldus KNVB-voorzitter Marianne van Leeuwen.

De maatregelen werden eenzijdig door de KNVB genomen. Clubs en supportersgroeperingen werden in de uren na het incident in april niet of nauwelijks gehoord. En hoewel de KNVB afgelopen zomer de maatregelen iets versoepelde, heeft wat er gebeurde in de 24 uur na het incident met Klaassen, nog altijd effect.

Want let op dat woord ‘hopelijk’ in het statement van de KNVB van destijds. In die hoop zit ook vrees verpakt. Dat supporters het machtsmiddel zouden grijpen dat de KNVB hun onbedoeld gaf. Een machtsmiddel dat onovertroffen bleek: de supporters kunnen een wedstrijd naar believen laten stilleggen.

Zij, zo was ineens duidelijk, hebben die macht. En ze maken er misbruik van. Eind vorig seizoen bijvoorbeeld, toen bij FC Groningen – Ajax tot tweemaal toe vuurwerk op het veld werd gegooid, als een vooropgezet plan om het duel te laten staken. Of bij Willem II – NAC dit seizoen, waarbij Willem II-fans bekers en vuurwerk op het veld gooiden. Beide wedstrijden werden gestaakt en later zonder publiek uitgespeeld.

Ajax-fans vernielden de hoofdingang van de Johan Cruijff Arena nadat de wedstrijd was gestaakt en de tribunes moesten worden verlaten. Foto ANP

Ook deze zondagmiddag gebeurde het dus, bij de ‘Klassieker’. Toen Ajax in eigen huis door Feyenoord werd vernederd. Toen de frustraties over een op het oog al verloren seizoen, over aankopen die niet renderen, over chaos in het bestuur ontvlamden. Toen besloten fans vuurwerk te gooien. En nog eens. En er gebeurde wat die kwaadwillende fans wéten wat er dan gebeurt: de wedstrijd werd definitief gestaakt.

1Wat gebeurde er na het staken?

Een deel van het stadion keerde zich tegen de eigen F-side. Dat vak liep al leeg voordat de wedstrijd na 55 minuten definitief werd gestaakt. Een deel van hen ging naar de hoofdingang; directie, genodigden en skyboxbezoekers konden niet naar buiten. Er werd een draaideur vernield en enkele supporters drongen naar binnen.

Buiten zette de ME traangas en paarden in om de menigte uiteen te drijven. De politie werd met stenen bekogeld. Aan het begin van de avond keerde de rust terug rond het stadion. De politie verrichtte drie aanhoudingen en zegt dat meer aanhoudingen kunnen volgen.

2Wat zijn de regels over staken nu?

Een wedstrijd in de Eredivisie of Eerste Divisie kan worden gestaakt als de veiligheid van de spelers, scheidsrechters en andere betrokkenen niet kan worden gegarandeerd, bijvoorbeeld als het veld wordt betreden of als er bij herhaling voorwerpen op het veld worden gegooid.

Tenzij de dader direct kan worden geïdentificeerd en uit het stadion wordt verwijderd, zoals zondag gebeurde nadat een beker op het veld kwam. Nadat tot tweemaal toe vuurwerk werd gegooid, was het oordeel dat de situatie niet meer veilig genoeg was.

Dat het nog even duurde voordat het duel definitief gestaakt werd, komt doordat de burgemeester als eindverantwoordelijke voor de veiligheid in de gemeente de KNVB nog kan verzoeken om een duel niet te staken, bijvoorbeeld als dat grote gevolgen kan hebben voor de veiligheid buiten het stadion. Uiteindelijk was het gezamenlijke oordeel (KNVB, burgemeester, politie en OM): staken.

Na een gestaakte wedstrijd heeft de voetbalbond een aantal opties: besluiten de tussenstand als eindstand vast te stellen; de wedstrijd uit laten spelen, met of zonder publiek; de wedstrijd in z’n geheel te laten overspelen. Die laatste optie lijkt onwaarschijnlijk, „want je wilt slecht gedrag niet belonen”, aldus een woordvoerder van de bond.

De voetbalbond maakt maandag het besluit bekend.

3Hebben clubs hun fanatieke fans onder controle?

De tijdelijke Ajax-directeur Jan van Halst verscheen na de wedstrijd zichtbaar aangeslagen voor de camera. Hij keurde het gedrag van de fans „ten stelligste” af, maar zei ook dat hij de „teleurstelling” van de supporters „enorm begreep”.

Het toont de lastige positie van clubbesturen ten opzichte van hun fanatieke aanhang – niet alleen Ajax heeft daar problemen mee. De vuurwerkfakkels werden in dit geval gegooid vanaf de ‘F-side’, een vak met fanatieke aanhang. De F-side en ‘VAK410’, een andere (voormalige) ‘harde’ supporterskern, hebben Ajax regelmatig problemen bezorgd, maar toch bleef de club met hen in gesprek over supporterszaken.

Door de jaren heen zijn regelmatig Ajax-bestuurders bedreigd door fanatieke supporters van de club. Maar alleen kiezen voor keihard optreden tegen misstanden (er zijn kwesties geweest rond criminelen onder de harde kern en drugshandel op de tribune en in het supportershome) wordt vaak gezien als onverstandig escalerend. In 2016 is wel ‘VAK410’ door de club ontmanteld – de fans moesten in andere vakken gaan zitten – waardoor het lange tijd relatief rustig leek.

Bij andere clubs kennen ze dit probleem ook. Zo waren er eind vorig seizoen grote problemen bij FC Groningen. Het Dagblad van het Noorden schreef dat hooligans de club in hun greep zouden hebben. Stewards zouden daardoor niet durven ingrijpen tegen bepaalde supporters.

Sinds 2010 heeft Nederland een soort ‘voetbalwet’, waardoor overlastgevers door clubs en gemeenten beter aangepakt kunnen worden met bijvoorbeeld stadionverboden, gebiedsverboden en een meldplicht. In de praktijk is dit lastig: veel mensen met een stadionverbod kunnen bijvoorbeeld vrij eenvoudig (op de kaart van anderen) toch naar wedstrijden.

In de twee seizoenen sinds de coronamaatregelen zijn afgeschaft, zijn er veel incidenten geregistreerd bij de KNVB. De bond legde in die twee seizoenen 167 straffen op vanwege incidenten met fans, meldde de NOS begin augustus. In de twee seizoenen vóór corona ging het om 29 straffen.

De KNVB grijpt dus vaker in, en wilde na het incident in april met Davy Klaassen nóg meer doen. Dat was een logisch gevolg van het geweld in de stadions. De grote vraag: welke opties zijn er nog, nu de grootste wedstrijd van Nederland opnieuw heeft aangetoond hoe makkelijk fans de boel kunnen laten ontsporen?

Ajax-toeschouwer op de tribune in de Johan Cruijff Arena, nadat de wedstrijd tegen Feyenoord is gestaakt. Foto ANP