De flamboyante Deense koningin (bijnaam: Koningin Asbak) treedt af. Wie is deze eigengereide vorstin Margrethe II?

Het was een unicum voor de Denen, die in tegenstelling tot de Britten zelden een koninklijk schandaal meemaakten: in 2022 kondigde koningin Margrethe II van Denemarken plotseling aan vier van haar acht kleinkinderen hun titels te ontnemen. Ze „kunnen zonder prins of prinses te zijn hun eigen leven veel meer vormgeven”, zei de koningin in een verklaring.

Familieleden uitten hun ongenoegen over de beslissing. Prins Joachim, haar jongste zoon en vader van de vier titelloze kinderen, zei tegen een Deense tabloid dat de familie „erg verdrietig” was en dat de kinderen „onjuist behandeld” waren. Na een paar dagen bood Margrethe excuses aan voor de manier waarop ze het had aangepakt, maar haar besluit bleef staan.

Zondag treedt Margrethe af. De ruim vijftig jaar regerende koningin, sinds de dood van de Britse koningin Elizabeth II het langstzittende Europese staatshoofd, leek zelf nooit de brandende ambitie te hebben gehad om staatshoofd te worden; misschien wilde ze haar kleinkinderen wel voor eenzelfde lot behoeden. Maar toen ze eenmaal op de troon zat, stelde de koningin haar land boven alles – zelfs boven haar huwelijk.

Lord of the Rings

Margrethe Alexandrine Þórhildur Ingrid werd op 16 april 1940 in Kopenhagen geboren, een week nadat Denemarken door de nazi’s was bezet. Destijds was het nog verboden voor vrouwen om de troon te bestijgen en zou haar oom de volgende koning worden. Maar door een grondwetswijziging werd Margrethe, de oudste van de drie zusjes, op dertienjarige leeftijd toch haar vaders troonopvolger.

Dat had voor haar niet per se gehoeven, zo leek de jonge prinses soms door te laten schemeren. In 1965 werd haar gevraagd wat ze zelf had willen worden. Ze antwoordde direct: archeoloog, een interesse die was gewekt door haar opa, koning Gustaf VI Adolf van Zweden, die haar als kind regelmatig had meegenomen op expedities naar Etruskische vindplaatsen in Italië.

Ze had ook artistiek talent, zegt historicus Lars Hovbakke Sørensen. In 1970 stuurde ze onder pseudoniem illustraties naar schrijver J.R.R. Tolkien, gebaseerd op zijn Lord of the Rings-boeken, die later werden gebruikt voor de Deense edities. Ook ontwierp ze geregeld kostuums voor het Royal Danish Ballet. „In een ander leven was Margrethe waarschijnlijk kunstenaar geweest.”

Margrethe studeerde aan vijf universiteiten, waaronder Cambridge, de Sorbonne en de London School of Economics. Daar ontmoette ze de Franse diplomaat en graaf Henri de Laborde de Monpezat. Het paar trouwde in 1967 en kreeg twee zonen: troonopvolger Frederik in 1968 en Joachim het jaar daarop. Margrethe besteeg de troon op 31-jarige leeftijd en werd de eerste vrouwelijke monarch van Denemarken sinds haar naamgenoot, Margrethe I, in de veertiende eeuw.

In een ander leven was ze kunstenaar geweest

Waar de koningin bekendstond om haar flamboyante, benaderbare persoonlijkheid, kreeg haar man Henrik – hij voegde de ‘k’ aan zijn naam toe om die Deens te maken – de bijnaam „’s werelds chagrijnigste royal”. Hij koesterde jarenlang wrok over zijn titel – hij wilde koning zijn, niet prins-gemaal – en klaagde dat hij geen salaris kreeg. In de laatste jaren van hun huwelijk uitte hij zich daar steeds feller over.

„De eerste aanwijzing kwam rond zijn vijftigste verjaardag, toen hij op tv zei het moeilijk te vinden om zijn vrouw zakgeld te vragen voor sigaretten”, zei Stéphanie Surrugue, schrijver van een biografie over de prins, in 2017 tegen The New York Times.

Uiteindelijk kreeg hij een salaris, maar dat hielp zijn frustraties niet. Op 83-jarige leeftijd, in een uitbarsting van koninklijke rancune, kondigde Henrik aan dat hij niet langer naast zijn vrouw begraven wilde worden.

Henriks woede bleek niet sterk genoeg om Margrethes plichtsgevoel te doen wankelen. De koningin maakte altijd duidelijk dat haar werk, niet haar familie, op de eerste plaats kwam. „Denemarken is belangrijker voor me dan wat dan ook. Ik geloof niet dat ik ooit geflirt heb met het idee om mijn huwelijk voor de troon te laten komen”, zei ze tegen haar biograaf Anne Wolden-Ræthinge.

Toespraken

Voor veel Denen was Margrethe een soort moeder, zegt Hovbakke Sørensen. Eén dag per jaar was dat bij uitstek merkbaar: tijdens haar toespraak op Oudjaarsavond. „Tijdens deze speech gaf Margrethe haar visie op Denemarken, en advies aan de Denen. Hier werd altijd goed naar geluisterd, omdat de meeste Denen haar een heel wijze vrouw vonden. Het was een beetje alsof ze haar kinderen toesprak.”

Ook hier stond ze bekend om haar no-nonsensehouding op momenten dat ze streng moest zijn voor haar volk. Voorbeeld is haar rede van 1984, toen de migratiewet in Denemarken net was aangenomen. Ze tikte haar onderdanen op de vingers, omdat ze vriendelijker moesten zijn tegen vluchtelingen en gastarbeiders.

Ruim dertig jaar later stond ze er heel anders in, zegt historicus Kemal Rijken, auteur van het boek Monarchie, over de geschiedenis en overlevingskansen van moderne Europese koningshuizen. „Interessant is dat in haar oudejaarstoespraak van 2016, die over immigratie ging, de koningin juist een andere mening verwoordt, namelijk dat migratie een gevaar kan zijn voor de samenleving en Denen een streng asielbeleid moeten hebben.”

Niet alle eigenaardigheden van Margrethe werden door het publiek omarmd. De koningin, al sinds haar tienerjaren kettingroker, werd regelmatig bekritiseerd omdat ze daarmee haar onderdanen zou aanmoedigen om te roken. In 2001 publiceerde het medisch wetenschappelijk tijdschrift The Lancet een artikel van een Belgische professor die verband legde tussen Margrethes troonbestijging en de vertraagde afname van het aantal rokersdoden onder Deense vrouwen.

„De koningin is erg populair in Denemarken en een bekende roker. Als rolmodel voor vrouwen zou het voorbeeld van de koningin een verklaring kunnen bieden voor de ongewone sterfte onder Deense vrouwen”, concludeerde de auteur.

Margrethe lachte de kritiek destijds weg. „Ik rook overal waar een asbak staat”, vertelde ze verslaggevers destijds met een sigaret in de hand. Het leverde haar in buitenlandse media de bijnaam ‘Ashtray Queen’ (Koningin Asbak) op.

Maar toen de Deense rookwetten in 2006 werden herzien, kondigde de koninklijke familie aan dat de koningin „voortaan alleen privé rookt” – al werd ze nog regelmatig rokend gespot tijdens gezinswandelingen op het platteland.

Margethe II en haar zoon Frederik, haar opvolger.

Foto’s: Henning Bagger / EPA / Mads Claus Rasmussen

Het was een zware rugoperatie in 2023 die de hardnekkige verslaving de kop in wist te drukken. Deze operatie deed Margrethe ook nadenken over haar ambities op de troon. Hoewel de koningin altijd zei „tot haar dood” te regeren, zal ze op 14 januari, precies 52 jaar geleden nadat ze haar vader opvolgde, de kroon overdragen aan haar zoon Frederik.

Margrethe is de eerste Deense vorst die vrijwillig afstand doet van de troon in bijna negenhonderd jaar. Veel uitleg gaf de koningin niet, al zei ze wel dat de operatie een factor was in haar nadenken over de toekomst. „Ik heb besloten dat nu het juiste moment is”, zei de koningin toen ze haar vertrek aankondigde. Met die woorden is de kous af – en zo valt zelfs in haar vertrek een vleugje van Margrethes eigengereidheid te bespeuren.

Correctie (14 januari): in een eerdere versie van dit artikel werd Henrik ‘prins-generaal’ genoemd, waar ‘prins-gemaal’ werd bedoeld. Dat is hierboven aangepast.

Delen Mail de redactie