De president heeft een trein beloofd – de jungle van de jaguar moet wijken

Met hun zorgen voor de fauna, het bos en hun gemeenschap staan -woudgidsen als Figueroa en Colli alleen binnen hun gemeenschap, weten ze. Veruit de meeste inwoners kennen het bos niet zo goed en geloven in de gouden toekomst die de regering belooft. Bij een – opnieuw – haastig georganiseerd lokaal referendum, stemde een overweldigende meerderheid van ruim 90 procent voor de Maya-trein.

De ruïnes van de oude Maya-stad Calakmul, in het gelijknamige biosfeerreservaat, trekken nu gemiddeld maar circa 150 bezoekers per dag. Dat moeten er na de aanleg van de trein veel meer worden. Foto INAH/EPA

Ook het gehucht Conhuas (1.200 inwoners), dat vlakbij het toekomstige station van Calakmul ligt, stemde voor. Hier kunnen passagiers straks niet alleen uitstappen voor een jungletour in het reservaat, maar ook voor een bezoek aan de tientallen meter hoge Maya-piramides van de gelijknamige ruïnestad. Calakmul is minstens zo groot en bijzonder als de ruïnes van wereldwonder Chitzen Itza of die van Palenque. Maar terwijl die topattracties dagelijks door duizenden bezoekers worden platgetreden, trekt Calakmul er nu nog geen 150.

Abel Méndez Torres hoopt dat daar snel verandering in komt, zodra de trein gaat rijden, vertelt hij voor zijn winkeltje in Conhuas. Naast lang houdbare voedingsmiddelen, frisdrank en sigaretten heeft hij deze middag een ananas en verse tortilla’s uitgestald. De zestiger draagt een campagne-shirt van een gouverneurskandidaat van Morena, de links-nationalistische regeringspartij van de president. Hij heeft in het referendumpje overtuigd vóór de trein gestemd. „In dit dorp zijn we godverlaten, zonder werk, in diepe armoede. Als ik wat verkoop is het aan andere dorpelingen, maar nu zeggen ze dat er een hotel gaat komen.”

Méndez echoot AMLO’s argumenten vóór de trein bijna woordelijk na: „Je moet deze regering steunen, die er echt voor het volk is, terwijl de vorige presidenten enkel aan het stelen waren. Nu is er ineens geld voor ons, de armen. We hebben weer vleugels om te vliegen. Daarom dat de boeven in Mexico-Stad zo’n stampei maken om hem dwars te zitten.”

Kritiek op het project komt vooral van hoger opgeleide, milieubewuste en progressieve Mexicanen. Ook zij stemden in 2018 veelal op López Obrador – uit overtuiging, of omdat ze hem de minst slechte kandidaat vonden. Maar de afgelopen vier jaar heeft hij een deel van deze kiezers uit de hogere stedelijke middenklasse van zich vervreemd. Bijvoorbeeld met uithalen naar feministen die vandalistisch betoogden op Internationale Vrouwendag. Of met herhaaldelijke sneren naar kritische artiesten en dreigende taal jegens journalisten en activisten, die in Mexico al doelwit zijn van de georganiseerde misdaad. Maar omdat de president onder armere lagen van de bevolking onverminderd geliefd blijft, geniet hij populariteitscijfers waar veel voorgangers alleen maar van konden dromen.

Verkruimelende bodem

Milieu-activisten en lokale bewoners hebben rechtszaken aangespannen tegen de trein. Soms krijgen ze van de rechters gelijk, maar dat leidt zelden tot uitstel – laat staan afstel – van de aanleg.

Een van de plekken waar veel verzet leeft, is de grote stad Playa del Carmen. Hier volgt de trein straks grotendeels de snelweg die langs de kust voert, en lijkt de natuurschade minder groot. Maar schijn bedriegt: de ondergrond is van kalksteen, waar een uniek stelsel van kleine en grote grotten, zogenoemde cenotes, fungeert als enorm grondwaterbassin.

De kalkstenen bodem van het schiereiland Yucatán bestaat uit een uitgebreid stelsel van ondergrondse grotten, zogenoemde cenotes, die een cruciale rol spelen inde waterhuishouding. Zoals de Cenote Jaguar, nabij Playa del Carmen. Foto Natalia Pescador/Eyepix Group/Future Publishing via Getty Images

„Mensen noemen onze bodem vaak een Zwitserse kaas. Maar het lijkt nog het meest op een kaakje dat is vol gezogen met melk”, zegt activist Guillermo DChristy. „Er gaat veel aandacht uit naar de verwoesting van de jungle en dat is zeker terecht, maar de grootste schade zal de trein aanrichten aan onze waterhuishouding.”

Hij is als waterbeheerconsultant en hobby-speleoloog actief in de actiegroep Cenotes Urbanos, die stedelingen probeert bewust te maken van de bodem waarop ze leven en waarop de grootste toeristensector van het land is gevestigd. Al jaren organiseert de groep op zondagochtend excursies naar de onderwatergrotten. De laatste tijd zien deelnemers dan duidelijk de impact van de trein: de bodem wordt tot diep in de grotten geperforeerd, of er zijn al heipalen geslagen. Activisten stellen dat de aanleg veel te snel gaat en trekken parallellen met de inmiddels beruchte metrolijn 12 van Mexico-Stad. Ook die werd in grote electorale haast afgerond door de toenmalige burgemeester, waarna er 26 doden vielen toen in 2021 twee wagons neerstortten .

DChristy neemt zijn excursionisten deze zondag mee naar de cenote Dama Blanca – vernoemd naar een endemische blinde albinovis (Typhliasina pearsei). Op verschillende plekken zitten al boorgaten in het poreuze plafond van de grot. „En dan moet het heien nog beginnen”, zegt DChristy terwijl hij door een meterdiepe laag water waadt. Vleermuizen vliegen op, en op de bodem van de grot wemelt het van de zoetwatergarnaaltjes en blinde visjes met lange snorharen. Wortels van bomen slingeren door de bovenste kalksteenlaag naar beneden om te drinken.

Waterschaarste is al een snel groeiend probleem in heel Mexico, Als de aanleg van de trein echt op gang komt, zullen ijzer, beton en smeerolie in het grondwater belanden, vreest DChristy. „Het peil kan gaan zakken, het water zal verzilten – en dat terwijl dit gebied met de komst van de trein alleen nog maar meer toeristen zal ontvangen en de hotels, zwembaden, pretparken, golfbanen, enzovoort, nog meer water zullen gebruiken. En er op veel plekken geen riolering is of waterzuivering. Over een paar jaar al kunnen we zonder schoon drinkwater zitten.”

Lees ook: In de Mexicaanse watercrisis is frisdrank de grote winnaar

Dierentuin en Disneyland

De president verdedigt dat de trein de „grote cultuur van de Maya’s” bredere internationaal bekendheid zal opleveren. Junglegids Jhovanny Figueroa denkt ook dat er meer toeristen gaan komen, maar twijfelt of lokale bewoners daar beter van worden. „Zullen wij profiteren, of grote buitenlandse touroperators?”

Laatst was hij in Uxmal, een andere relatief recent blootgelegde oude Maya-stad, en zag hij lokale inwoners in de restaurants werken. „Ze moesten traditionele inheemse kleding aan, terwijl ze normaal gewoon westerse kleding dragen.” Alles om voor de buitenlandse bezoeker het plaatje van de Riviera Maya compleet te maken. „We worden een soort Disneyland.”

Met de dieren in zijn geliefde bos kan het hetzelfde aflopen. In elf jaar woudlopen stuitte hij negentien keer op een jaguar. Betoverend waren die ontmoeting met de enorme katachtige, zegt hij. Maar toeristen hebben het geduld vaak niet, zeker niet als het aantal exemplaren de komende jaren door de trein verder mocht afnemen. Maar daar zou wat op gevonden zijn. „Ik heb al horen praten over een dierentuin in het natuurreservaat.”