‘Dat Polen eerder geen vluchtelingen kon opvangen was gebrek aan politieke wil’

Polen staat niet bekend als een land dat vooraan staat om vluchtelingen op te vangen. Al jaren behoort het katholieke land tot de hardliners die weigeren om mensen op te nemen uit EU-landen als Italië en Griekenland, waar veel vluchtelingen uit het Midden-Oosten de EU binnenkwamen. „Een goede christen is iemand die helpt, maar niet per se door vluchtelingen op te nemen”, zei Elzbieta Witek, hoofd van het bureau van de premier, bijvoorbeeld in 2017.

Les ook: Europa, kampioen soft power, wordt nu ook een hard power

Daarentegen reageert Polen sinds vorige week bijzonder gastvrij op de honderdduizenden Oekraïners die het Russische geweld ontvluchten. Het land staat klaar om misschien wel een miljoen vluchtelingen uit het buurland op te vangen. Aan de grens komen opvangcentra voor hulp en voedsel, en elk van de zestien Poolse provincies creëert opvang speciaal voor Oekraïners.

Vanwaar het verschil? De eenvoudige verklaring, zegt de Poolse analist Magdalena Milenkovska van de denktank European Stability Initia-tive, is dat Oekraïners volgens het staatsnarratief nu eenmaal meer op Polen lijken dan Syriërs. „Toen de Syriërs kwamen, zei Polen nog dat het er niet klaar voor was om mensen op te vangen. Maar eigenlijk was het een gebrek aan politieke wil. De bevolking was ook weinig enthousiast.”

Waarom is ze dat nu wel?

Milenkovska; „Omdat ze de vluchtelingen kennen: er waren voor deze oorlog al zo’n twee miljoen Oekraïners in Polen. De landen delen ook de geschiedenis dat ze voor hun onafhankelijkheid moesten vechten tegen Rusland. En er worden Russische aanvallen uitgevoerd op zeventig kilometer van de Poolse grens. Dus haasten ze zich om hun buren te helpen.”

Is het beeld van de Oekraïners ook anders dan dat van de Syriërs?

„Dat kun je wel zeggen, ja. Over de vluchtelingen uit het Midden-Oosten van 2015 werd gezegd dat ze ziekten met zich zouden kunnen meebrengen en dat ze Poolse vrouwen zouden verkrachten. Ironisch genoeg werden de Oekraïners toen ook al als argument gebruikt: ‘We hebben al te veel Oe-kraïners om nog Syriërs te kunnen opvangen.’ Ook al waren dat geen vluchtelingen, maar arbeiders.

„De Polen begrepen niet zo goed waar die Syriërs vandaan kwamen, of wat er in het Midden-Oosten allemaal aan de hand was. De dreiging van Poetin begrijpen ze daarentegen maar al te goed. De Poolse autoriteiten snappen ook dat er arbeidskrachten nodig zijn. En Oe-kra-ïners spreken al Pools, of ze kunnen het snel leren.

Dat Polen geen Syriërs kon opvangen, was een gebrek aan politieke wil

Magdalena Milenkovska geopolitiek analist

„Wel zal Rusland nu vol inzetten op het verspreiden van desinformatie over ‘fascistische’ Oekraïners, om de Europese Unie intern te verdelen. Die desinformatie blijft gevaarlijk. Maar al met al bespeur ik Slavische solidariteit. Aan een protest tegen Rusland hier in Berlijn, waar ik zit, deden gisteren ook Wit-Russen, Georgiërs en Polen mee. En net als Polen stond ook Slowakije meteen paraat om Oekra-iense vluchtelingen op te vangen.”

Geldt dat ook voor Hongarije? Premier Viktor Orbán staat op goede voet met Vladimir Poetin.

„Dat is zo, maar toch zie je dat ook de Hongaren klaarstaan voor de Oekra-iense vluchtelingen. Ik denk dat het opvangen van Oekraïners voor Orbán nuttig kan zijn om te tonen dat hij niet de slechterik is waar men hem voor houdt. Zo kan hij zijn verhaal volhouden dat hij heus menselijk is voor vreemdelingen, als de Hongaren maar zelf mogen kiezen wie ze binnenlaten. Alleen mensen die op hen lijken, dus.”

Hoe zal de rest van Europa de Oekraïners behandelen ten opzichte van de Syriërs?

Lees ook: Oekraïense vluchtelingen komen bovenop een overbelast systeem

„Het belangrijkste verschil is dat Oekraïners visumvrij kunnen reizen, als gevolg van een associatieovereenkomst. Ze kunnen dus gewoon de trein of het vliegtuig pakken binnen de EU, en mogen er drie maanden legaal blijven. En die termijn wordt waarschijnlijk verlengd: de EU wil alle Oekraïense vluchtelingen een tijdelijke verblijfsstatus geven die geldig is voor een jaar, te verlengen tot twee jaar. Ik denk daarom dat de herverdeling van vluchtelingen over Europa deze keer niet zo’n issue zal zijn als destijds met de Syriërs.”

Hebben de opvangcentra in de EU-landen nog genoeg plek?

„Natuurlijk is er niet genoeg ruimte in de opvangcentra. Veel Oekraïners die nu in de EU aankomen, zullen daar echter geen hulp zoeken. Ze komen om zich aan te sluiten bij families en vrienden die hier al zijn of zelfs bij mensen met wie ze contact hadden, die hulp aanboden. Poolse en Duitse activisten hebben groepen opgericht die helpen met vervoer en huisvesting. Ik geloof dat wie geen familie of vrienden in West-Europa heeft, in Oost-Europa of in Duitsland zal blijven.”