Dat Al-Zawahiri schuilde in een villa in Kabul, is saillant

Op sociale media en in Telegramgroepen prezen Taliban-supporters de ‘martelaar’ Ayman al-Zawahiri de hemel in. Maar een officiële reactie van Al-Qaida op zijn dood bij een Amerikaanse drone-aanval in Kabul bleef dinsdag uit. De terreurorganisatie kwam ook niet onmiddellijk met een opvolger aan de top.

Lees ook Het brein van Al-Qaida miste het charisma van Bin Laden

Wel reageerden de Taliban dinsdag op de verklaring van de Amerikaanse president Joe Biden, waarin hij de dood aankondigde van de Al-Qaidaleider. Zonder de naam van Zawahiri te noemen, veroordeelden de teruggekeerde machthebbers in Afghanistan de aanval. Volgens woordvoerder Zabihullah Mujahid hebben de Verenigde Staten de principes van het Doha-akkoord geschonden. In 2020 maakten de VS en de Taliban – de toenmalige Afghaanse regering nam geen deel – daarin afspraken over de terugtrekking van Amerikaanse militairen uit het land. Mujahid noemde de aanval op Zawahiri in zijn verklaring „een herhaling van het falen van de laatste twintig jaar” door de Amerikanen. De operatie, bemoeienis door de Amerikanen en militaire inzet, zou „ingaan tegen de belangen van de VS, Afghanen en de regio”.

Washington kaatste dat verwijt direct terug. In Doha hadden de Taliban-onderhandelaars op hun beurt immers beloofd dat Afghanistan niet opnieuw een toevluchtsoord voor terroristen zou worden. Toch werd Zawahiri, bedenker van de aanslagen die de VS een jarenlange strijd inzogen, nota bene in de hoofdstad aangetroffen.

Uit de verwijten over en weer blijkt dat de afspraken uit Doha openstaan voor interpretatie. Het is onduidelijk of Zawahiri zich met steun van de Taliban in Kabul bevond. Maar de precieze locatie van zijn schuilplaats is saillant: hij werd dodelijk getroffen terwijl hij op het balkon stond van een riant woonhuis in de wijk Sherpur in Kabul. Het is een enclave in de Afghaanse hoofdstad waar eerder diplomatieke missies gevestigd waren, maar waar nu enkele prominente Taliban-leden wonen. De buurt ligt in het centrum van Kabul, dicht bij overheidsgebouwen en hevig beveiligde delen van de stad. Amerikaanse inlichtingendiensten zouden de Al-Qaidaleider „begin dit jaar” hebben gesignaleerd in Kabul. Gezien de locatie lijkt het onwaarschijnlijk dat de Taliban niet op de hoogte waren van zijn aanwezigheid.

De precieze locatie van Zawahiri’s schuilplaats is saillant: hij werd dodelijk getroffen terwijl hij op het balkon stond van een riant woonhuis in de wijk Sherpur in Kabul

Bronnen uit de inlichtingendiensten vertelden aan Amerikaanse media, waaronder The New York Times, dat „maanden” onderzoek aan de aanval vooraf gingen. De drone-inzet is de eerste – in ieder geval de eerste publiekelijk bekendgemaakte – die Amerikaanse leger heeft uitgevoerd sinds het vertrek uit Afghanistan. Drones worden door militaire planners en voorstanders als ‘precieze’ wapens aangeduid, omdat de onbemande systemen op exacte coördinaten kunnen worden afgestuurd.

Die informatie moet dan wel correct zijn. Het Pentagon ging vorig jaar in de fout, bij een vergeldingsactie na een aanslag op westerse evacuaties vanaf het vliegveld in Kabul. Daarbij werden niet terroristen, maar een gezin van tien personen omgebracht, onder wie kinderen.

Volgens Biden vond de operatie tegen Al-Zawahiri plaats op zaterdag 31 juli – zondagochtend vroeg in Afghanistan. Inderdaad hadden inwoners van Kabul wel enkele explosies opgemerkt, blijkens nieuwsberichten op lokale nieuwssites. Journalisten van de Amerikaanse publieke radio-omroep NPR vertelden nadat nieuws over de aanval bekend was, ook explosies te hebben gehoord. Die buitenlandse verslaggevers waren naar Afghanistan afgereisd om het jaar sinds de machtsovername te markeren.

Lees ook: de R9X-raket is ook wel bekend als de ‘ninja-bom’

Dinsdag werd in de loop van de ochtend bekend dat bij de droneaanval twee Hellfire-raketten werden gebruikt. Al snel werd gespeculeerd dat het zou gaan om de R9X-variant, een raket waaruit messen ontvouwt. Zo zouden omstanders ongedeerd blijven en kunnen aanvallen als nog ‘preciezer’ worden aangeduid.

Volgens Washington zijn bij de aanval naast Zawahiri geen andere slachtoffers gevallen, maar verklaringen geven geen details over het gebruikte materieel. Het is ook niet bekend van waaruit de operatie is georganiseerd of ingezet. De drone zou bijvoorbeeld kunnen zijn gestuurd vanaf Amerikaanse militaire bases in regio, in de Perzische Golf of zelfs vanaf Amerikaans grondgebied.

Losse eindjes van de ‘war on terror’

De inzet van de drones onderstreept het voornemen van Biden, ook herhaald in zijn korte verklaring, dat de VS ook na de terugtrekking uit Afghanistan de strijd tegen terreurorganisaties voortzetten, „vanachter de horizon”. De vraag is wel of met het sporadisch uitschakelen van kopstukken de losse eindjes van de ‘war on terror’ kunnen stoppen.

In de afgelopen maanden signaleerden waarnemers juist dat de machtsovername in Afghanistan door de Taliban, voor Al-Qaida een steun in de rug is geweest. In een recent rapport aan de Verenigde Naties melden experts dat de organisatie zich nadrukkelijk profileert in het hele land, en zelfs een „adviserende rol” speelt voor de Taliban. Zo ook Zawahiri, die nog steeds videoboodschappen de wereld in stuurde – al schreef Rita Katz van het onderzoeksbureau SITE, dat extremisme bestudeert,, dat jongere jihadisten binnen zijn organisatie die zagen als „saaie uiteenzettingen over de gloriejaren”.

Het blijft niet bij retoriek. In mei waarschuwden buurlanden al voor de ontdekking van trainingskampen van Pakistaanse terreurgroepen in Afghanistan. Het is moeilijk te zeggen in hoeverre de Taliban zelf overzicht en controle houden over de activiteiten van dergelijke groepen.

Overigens werd het verlies van de Al Qaida-kopman niet in alle uithoeken van de terroristische netwerken betreurd. Het brein achter de aanslagen van 11 september 2001 stond bijvoorbeeld op zeer slechte voet met Islamitische Staat (IS), de organisatie die zich van Al-Qaida afsplitste. Zawahiri verwierp de ambitie voor een kalifaat. IS ziet ook in de Taliban geen bondgenoot, maar beschuldigt hen ervan te heulen met de VS voor de macht in Afghanistan.