Dana Nechushtan: ‘Klassiek ballet is schokkend grensoverschrijdend’

Ik spreek beide makers los van elkaar via Zoom. We maken in hun film kennis met hartsvriendinnen Irma en Olga, die behalve zielsverwanten ook concurrenten zijn. Irma de gedisciplineerde, de technisch perfectionistische, en Olga degene „met de X-factor”, maar ook geplaagd door een flinke portie levenslust en zelfdestructie.

„Olga is een vlam”, vat Nechushtan het samen. „Irma is de vlinder die daaromheen cirkelt. Ze wordt door het licht aangetrokken, maar moet oppassen dat ze niet verbrandt. Dat is spannender dan alleen naar de vlam kijken. Door Irma’s ogen kunnen we Olga bewonderen, jaloers zijn, willen beschermen, pijn hebben. Deel uitmaken van een misschien ongelijke relatie tussen twee jonge vrouwen die niet zonder elkaar kunnen.”

Club van 27

De naam Olga is een eerbetoon aan de legendarische Nederlandse ballerina bij wie het verhaal ooit begon: Olga de Haas (1944-1978), maar wie naar feiten of een wie-is-wie zoekt komt volgens het tweetal bedrogen uit. Nechushtan: „We zijn begonnen met een waargebeurd verhaal maar hebben dat al snel losgelaten. Het zat mij enorm in de weg om op allerlei feiten af te moeten gaan die niet bijdroegen aan het universele verhaal over de prijs van roem en ultieme vriendschap. Ik ben uiteindelijk meer geïnteresseerd in de emotie dan in de feiten. Er zijn zoveel Olga’s in de wereld. Amy Winehouse, Janis Joplin, iedereen van de ‘Club van 27’. De Amerikaanse ballerina Gelsey Kirkland (1952) heeft mij misschien nog wel meer geïnspireerd dan Olga de Haas. Zij stond op haar vijftiende al in voorstellingen van het New York City Ballet en is uiteindelijk ten onder gegaan aan drank en drugs.”

Al in een vroeg stadium bedacht scenarist Ouwehand daarom een nieuw, fictief verhaal waarin ze op gelaagde wijze oog heeft voor de magie van ballet: „Wat me in de verhalen over Olga de Haas interesseert was dat zij een heel goeie actrice was. Je keek vaak alleen maar naar haar gezicht, terwijl het bij ballet natuurlijk eigenlijk over het lichaam gaat. Zij had een enorm vermogen om zich in haar rollen te gooien en mensen mee te slepen in de emotie, en daardoor nam je misschien een net iets minder hoge sprong of minder gelukte draai voor lief.”

Behalve een verhaal over talent, en wat je ervoor overhebt, gaat Piece of My Heart ook over nu (weer) actuele thema’s als machtsverhoudingen in de kunstwereld en beeldvorming, en wat dat doet met het zelfbeeld van jonge vrouwen. Eetstoornissen zijn in de balletwereld nog immer een probleem. De balletwereld oogt eerder grimmig dan romantisch. Nechushtan: „Ballet is heel hard. Aan de buitenkant een sprookje en aan de achterkant een nachtmerrie. Ik snap nu wel waarom de meeste balletfilms horrorfilms zijn. Maar ik zou het te ongenuanceerd vinden als je alleen daar de focus op legt. Dat zou ook oneerlijk zijn tegenover haar familie en de mensen die haar hebben gekend. Als dat mijn doel zou zijn geweest had ik hem wel anders opgezet.”

Ouwehand vertelt dat er in de tijd dat zij als actrice in de Amsterdamse Schouwburg speelde niet alleen een portret van Olga de Haas in de eregalerij hing, maar ook een foto op de ‘trekkenwand’, de achterwand van het podium. „In de film krijgt Olga een angstaanval in de coulissen. Ballet en theater zijn heel andere werelden, maar plankenkoorts en ‘impostor syndrome’ spelen natuurlijk ook in het theater. Tegelijk houd je zoveel van het podium, hoe kan je zonder? Je moet heel sterk in je schoenen staan om niet over je eigen grenzen heen te gaan.”

Het is niet het hoofdthema van de film, beklemtoont ze: „Olga is ook vrij en zelfstandig, ze zegt ook dat ze zich niet laat dresseren. Het is complex, want ik kan me ook voorstellen dat je er met zo’n enorm talent veel voor overhebt om nog een keer te vlammen.”

Onderdrukking

In hoeverre is de film een spiegel voor onze tijd? Ouwehand: „Als ik terugdenk aan mijn jaren aan het toneel, kort na de toneelschool, dan zouden veel van mijn jonge collega’s van nu wat ik toen normaal vond vandaag niet meer pikken. Het is heel goed dat ze het daar met elkaar over hebben en wijzer van elkaar worden.”

„Nergens worden vrouwen zo onderdrukt als in het klassieke ballet”, zegt iemand in de film. Dat is niet echt veranderd. Nechushtan ervoer de tijd die ze in de balletwereld doorbracht voor research en opnames als schokkend. „De balletwereld lijkt de dans te ontspringen als het om grensoverschrijdend gedrag gaat. Dan heb ik het niet over seksueel, daar weet ik niets van, maar over de bereidheid om grenzen te verleggen, zowel op fysiek als psychisch niveau. Danseres worden is al heel moeilijk, prima ballerina worden is zo goed als onmogelijk. Dan ben je echt een Johan Cruijff.”

In de film komt alles bij elkaar wat haar aantrekt in het medium: „Een setting die ‘larger than life’ is, muziek, dans, theater en rollen voor vrouwen die alles op alles zetten. Breekbaar en krachtig tegelijk. Je wordt geboren als kunstenaar, als danser, soldaat, journalist, en zo vind je je weg in het leven. Bij dansers valt het me op dat ze als het ware dansend uit de baarmoeder zijn gekomen. Ze móéten dansen. Daardoor zijn ze blijkbaar bereid om alles te accepteren wat daaraan vastzit. Dat vind ik ook na het maken van deze film nog steeds moeilijk te begrijpen. Het is prachtig, het is een sprookje, het is een bubbel, maar wat is het je waard om daar te komen? Daar gaat Piece of My Heart ook over.”

Bekijk een overzicht van onze recensies over film