Curator Nederlands paviljoen op Biënnale Venetië Hicham Khalidi: ‘Gistermiddag is de jury langs geweest. Het was verschrikkelijk’

Maandag 15 april

Cacao en palmvet

Twee weken ben ik hier nu, toen ik kwam was ons paviljoen nog leeg. Maar de inzending was er al, dus het was vooral een kwestie van opbouwen. We hebben hier 21 sculpturen, in cacao en palmvet afgegoten replica’s van beelden van het kunstenaarscollectief Cercle d’Art des Travailleurs de Plantation Congolaise. En daarbij video’s van CATPC in samenwerking met Renzo Martens, waarin je het verhaal achter de sculpturen ziet: met de opbrengst van hun kunst kocht het collectief de afgelopen jaren voormalig plantageterrein terug, waar ze nu biodiverse natuur van maken.

Het is tien uur in de ochtend. Ik sta op het Giardini della Biennale-terrein, het is echt een prachtig park, en ik zie de jury rondlopen. Die gaat de komende vier dagen van paviljoen naar paviljoen. Eigenlijk vind ik het een raar idee: we vormen een plek waar we belangrijke onderwerpen bespreken als kolonialisme, klimaatverandering en genderproblematiek. Als deelnemers doen we dat samen, en dat is heel mooi, dat doet wat met je. Maar tegelijk is er dan een jury die onderscheid tussen ons gaat maken.

Het is ook wel spannend natuurlijk: hoe gaan mensen onze inzending ontvangen. Want er zal ook kritiek zijn. Ik denk: een project als het onze staat al jaren voor iets groots en succesvols. Je moet ons meer beoordelen op interactie en verbinding dan op de eigenlijke presentatie. En ook niet op auteurschap: het is niet zo dat wij ons een vraagstuk toe-eigenen. Dit gaat niet over mij. Of over Renzo. Het gaat over de communities die die bossen doen herleven. We werken hier samen aan, je moet elkaar vertrouwen kunnen geven.

Dinsdag 16 april

Clash met intellectuelen

Vanmorgen was ik bij het ontbijt van het forum African Art in Venice. Ik voelde dat er spanning was, ik dacht daar moet ik even bij blijven. Een lid van ons kunstenaarscollectief presenteerde hun werk, en dat zijn plantagearbeiders, daar liegen ze niet over. Dus wat je toen kreeg was een clash met intellectuelen: waarom wordt ons continent door arme plantagearbeiders gepresenteerd, wilden zij weten.

Ik vond het interessant om te zien, dat daar dan ook een soort splitsing ontstaat. Het werk in ons paviljoen is triggerend, het bespeelt verschillende registers: niet alleen ras, maar ook klasse. Het wordt daarom niet overal hetzelfde ontvangen. Ik vind dat iets belangrijks om over na te denken: hoe wordt er gekeken vanuit het westerse perspectief, hoe kijk je vanuit het perspectief van de global south.

Zelf denk ik daar al heel lang over na. Ik was het niet helemaal eens met wat Renzo in 2008 deed in Enjoy Poverty. In die film legt hij als ‘stereotype witte man’ Congolezen uit hoe ze de ellende in hun land beter kunnen verkopen. Maar omdat hij wel weet dat ze dat niet kunnen, creëert hij eigenlijk een ongelijk speelveld. Terwijl: je moet rekening houden met de positie van de mensen met wie je werkt.

Daar hebben we samen over gepraat – en daar zijn we uit gekomen. De oplossing voor zulk soort verschillen tussen mensen is positionaliteit: wie zich bewust is van zijn eigen positie, kan ook de verschillen met anderen benoemen. Je moet durven praten over verschillen, dat speelde vanmorgen ook bij dat ontbijt.

Gistermiddag is de jury langs geweest. Het was verschrikkelijk. Twee minuten, langer waren ze niet binnen. Ik snap het wel: ze moeten bijna honderd paviljoens langs. Maar toch: je kiest als organisatie voor meerstemmigheid en in plaats van een gesprek, is er competitie.

Woensdag 17 april

Ontroerd door het verhaal

Vandaag is de officiële opening van ons paviljoen, daar verheug ik me op. Tot nu toe krijgen we goede reacties. Er komen veel mensen langs die de tijd nemen om alles te zien. Je merkt dat als ze ook de films bekijken, ze ontroerd raken door het verhaal. Wie moeite doet, krijgt er veel voor terug. Het was gisteren nog wel even stressen trouwens, er was een probleem met de subtitles. Die vielen uit en dan zijn de films niet te volgen. Maar dat is opgelost.

Opening Nederlands Paviljoen op de Biënnale van Venetië Foto Claudia Corrent

Donderdag 18 april

Livestream met de plantage

De opening was heel mooi, heel ontroerend ook. Er waren honderden mensen, de speeches waren allemaal even prachtig, we hadden een livestream met de plantage. Zo zag je op twee plekken tegelijk mensen feestvieren: er was muziek, er werd gedanst. Zelf heb ik niet gespeecht, ik had mijn tijd aan de kunstenaars gegeven door hun tekst in vertaling voor te lezen. Het werd al met al bijna een performance: we stonden met vijftien man op het podium, alle speeches waren te horen in het Lingala, het Frans en het Engels.

’s Avonds was er nog een diner met het Mondriaan Fonds, dat onze inzending heeft georganiseerd. Zij zijn daarmee heel moedig geweest vind ik, het was een dappere move. Ja, ze hebben echt een risico genomen – maar zonder risico’s kom je niet tot dingen die je niet verwacht. Dat wil ik hierbij graag meegeven aan alle instituten en fondsen die gaan over subsidies.

En dit heeft een internationale uitstraling hè, we ontroeren met deze inzending bezoekers uit de hele wereld. Zo vaak gebeurt het niet dat mensen die in hele andere contreien leven, zo’n soort podium krijgen. Het is een welkomsthand aan iedereen die ergens anders vandaan komt, de erkenning van hun situatie. Vaak geven we die hand niet, we duwen terug omdat we onze plek niet willen verliezen, die hebben we verworven en daar hechten we aan. En die angst voor verlies zetten we om in een tegenreactie, in afweer en in boosheid.

Maar vandaag is een mooie dag. De responses zijn heel goed. En straks ga ik mijn kinderen ophalen, die komen hier een paar dagen. Zelf blijf ik nog tot dinsdag.

Vrijdag 19 april

Hersenbloeding

Gisteravond moesten we naar het ziekenhuis, een van de CATPC-leden heeft een hersenbloeding gehad. Echt heel erg.

Verder is het druk, er is een enorme respons. Ik geef de hele tijd interviews, er verschijnen veel artikelen. Zelf heb ik de afgelopen dagen weinig andere kunstpaviljoens kunnen zien. Dat hoop ik in het weekend in te halen. Dan heb ik het ook druk met interviews en panels, maar minder dan nu.

Mijn zoon vond de beelden eng, zei hij. Dat snap ik wel: ze zijn expressief, donker van kleur en met lange armen

Mijn kinderen waren superblij, we hadden elkaar meer dan drie weken niet gezien. Ze zijn zeven en negen. Mijn zoon vond de beelden eng, zei hij. Dat snap ik wel: ze zijn expressief, donker van kleur en met lange armen. Een beetje alsof het spoken zijn. Ze zijn ook niet bedoeld om te pleasen hè. Waar nog bij komt dat er een beetje een ranzige geur is gaan hangen. Dat is de combinatie van de cacao met de palmolie. Het geeft een wat uncanny gevoel, kinderen krijgen dat mee.

Vandaag neemt de jury zijn besluiten. Als je wordt uitgenodigd voor de uitreiking, krijg je een mail. Ik heb zoiets van: die prijs kan me wat. Het verhaal is groter dan de prijs ooit kan zijn. Maar voor CATPC is het belangrijk. Een prijs genereert aandacht. Tegelijk: wat gaat er dan gebeuren? Ben je daar op voorbereid?

Op publieksniveau zijn we met al die positieve reacties eigenlijk al winnaars. En ik denk echt: als de jury meer tijd had genomen, hadden ze begrepen dat dit een wereldomvattend idee is: het upscalen van kleine gemeenschappen die op een eigen manier een eigen diversiteit genereren.

Zaterdag 20 en zondag 21 april

Coma

Het lid van het CATPC-team dat een hersenbloeding heeft gehad, ligt in coma. Waarschijnlijk zal hij hier nog een tijd moeten blijven. Ja, het is echt heel erg.

Het was toch weer druk, ik heb nog steeds weinig gezien. Dit weekend zat ik in drie panels, morgen nog één – dan ben ik klaar. Het panel van vandaag was in het Portugese Paviljoen, met curatoren van inzendingen met thema’s die vergelijkbaar zijn met het onze. Dus het koloniale tijdperk, de dichotomie tussen westers en niet-westers. Het was heel interessant.

En de Gouden Leeuw is gewonnen door het Australische Paviljoen met Kith and Kin. Kunstenaar Archie Moore en Ellie Buttrose, de curator, zijn vrienden van mij. Ik ben het er helemaal mee eens dat zij gewonnen hebben. Echt geweldig, heel verdiend.