Column | Zie de EU als modern en liberaal imperium

Caroline de Gruyter

Toen zijn land in juni de kandidaatstatus kreeg voor het lidmaatschap van de Europese Unie, zei de Oekraïense minister van Buitenlandse Zaken, Dmytro Koeleba, dat hij de EU ziet als „de eerste echte poging om een liberaal imperium te bouwen”.

En ja, hij bedoelde dat positief. Hij suggereerde dat Europa, zelfs met gierende inflatie en energiecrisis, meer solide is dan mensen weleens denken.

Het is opmerkelijk dat Koeleba het woord ‘imperium’ voor Europa gebruikte en niet voor Rusland, dat Oekraïne binnenviel om een nieuw Russisch Rijk op te trekken. „Ik begrijp dat mensen niet van het woord imperium houden”, zei hij, verwijzend naar het feit dat het meestal wordt geassocieerd met onderdrukking en dictatuur. „Maar zo schrijf je geschiedenis. Door op vergelijkbare schaal iets te bouwen wat op heel andere principes berust: op het principe van liberalisme, democratie en respect voor mensenrechten, niet op het principe van de een die de ander zijn wil oplegt.”

Voor hem is dit liberale, democratische imperium waarbinnen natiestaten soeverein blijven, een geslaagd experiment. Als er één ongebonden land is dat weet dat je in sommige uithoeken van Europa speelbal bent, is het Oekraïne. Het deed zijn kernwapens weg omdat Rusland zijn soevereiniteit ‘erkende’, werd geweerd door de NAVO en de EU om Moskou niet te provoceren – en prompt rolden Russische tanks het land binnen.

Het is de wereld op zijn kop: tegenwoordig moet je kennelijk bij ‘imperium’ Europa horen als je soevereiniteit je lief is. Centraal-Europese landen die meteen na de Koude Oorlog van Moskou wegrenden en lid werden van de NAVO en de EU, weten dat. Hen valt Rusland niet aan, omdat het dan in oorlog komt met de NAVO.

Dat brengt ons bij nog een opmerkelijk punt: Koeleba ziet Europa als één geheel. Binnen de EU praat iedereen over onderlinge verschillen, buitenstaanders zien eenheid. De oorlog versterkt dit. Over de vraag hoe EU-landen met migratie, minderheden en culturele diversiteit omgaan, bijvoorbeeld, komen Oost en West dichter bij elkaar. West-Europa ziet de noodzaak van betere grensbewaking, Centraal-Europa wordt minder verkrampt over migratie.

Tegenwoordig moet je bij ‘imperium’ Europa horen als je soevereiniteit je lief is

Vroeger, onder de keizerrijken, was Centraal-Europa etnisch divers. Iedereen woonde door elkaar. Maar na de massamoorden, etnische zuiveringen en grenswijzigingen van de Tweede Wereldoorlog zijn deze landen etnisch homogener dan West-Europese landen. En terwijl zij onder de communisten zaten, begonnen West-Europese landen op het moment dat ze hun koloniën kwijtraakten met de Europese integratie – Frankrijk, Duitsland, België, Italië, Nederland. Zij haalden mensen uit de koloniën naar Europa, en later arbeidskrachten uit Turkije of Marokko. Makkelijk was dat nooit, maar West-Europeanen waren wel gewend aan etnische diversiteit. Voor Centraal-Europeanen, na 1989 het product van dekolonisatie, was dat nieuw en eng. Mede daardoor is een Europees asiel- en immigratiebeleid al jaren onmogelijk.

Hun dalende geboortecijfers en massale arbeidsemigratie verergerden dat nog. Centraal-Europeanen waren lang bang voor de toekomst. Politici schilderden immigratie af als „existentiële bedreiging” en „omvolking”. Toen er in 2015 een miljoen Syriërs Europa binnenwandelden, hielden zij de deur dicht.

Nu, tijdens de oorlog in Oekraïne, halen ze zonder morren miljoenen Oekraïners binnen. Opvang is grotendeels bij particulieren thuis. Deze gastvrijheid wist de schande rondom de afgewezen Syriërs of Afrikanen niet uit. Niettemin doen ze nu the right thing, in Europese geest. In deze oorlog hebben ze allemaal – behalve Hongarije, dat volkomen geïsoleerd staat in de EU – kleur bekend: ze staan aan de kant van Europa. Het managen van migratie wordt een gedeelde ervaring. Ze worden meer volwaardige Europeanen. Oekraïners als Koeleba zien het. West-Europeanen zien het. En zelf zien ze het ook.

Nog een reden waarom je Europa, met al zijn makkes, crises en verdeeldheid, best een soort modern imperium kunt noemen.