Toch een doorbraak in de Haagse formatie. Het rechtse kwartet PVV, VVD, NSC, BBB blijft bijeen, dankzij het gebod: Wilders geen premier, dan geen van ons premier. Alle partijleiders in de Tweede Kamer. Dus moet er iemand van buiten komen om het meest rechtse kabinet ooit te leiden en Nederland op de Europese en internationale podia te vertegenwoordigen.
Ter duiding van de ongebruikelijke situatie wordt veel naar Italië gekeken, ook een land met puzzelkabinetten na lastige uitslagen. Volkskrant-hoofdredacteur Pieter Klok had het in een podcast uit eigen stal over „twee Italiaanse routes”: ten eerste een „kabinet van opportunisten”, zoals in Rome in 2018 tot stand kwam na de verkiezingszege van de nationalistische Lega van Matteo Salvini en de populistische Vijfsterrenbeweging van Beppe Grillo. De winnaars maakten de partijloze professor Giuseppe Conte premier (2018-2021). Kloks tweede Italiaanse route is een klassiek „zakenkabinet”, op meer afstand van de partijen. Zoiets kende Rome onlangs onder oud-ECB-president Mario Draghi (2021-2022) en eerder onder ex-Eurocommissaris Mario Monti (2011-2013).
De ondertoon in deze analyses is dat Wilders zo door informateur Putters kundig wordt weggeparkeerd uit het centrum van de macht en met de andere leiders mag „gillen in de Tweede Kamer” (aldus gastheer Gijs Groenteman in dezelfde podcast). Voor NSC-leider Pieter Omtzigt, lijdend aan besluitvrees, is een Kamerzetel een prima uitkomst; voor VVD-voorvrouw Dilan Yesilgöz is het even slikken. En voor Wilders? Onderschat hem niet. Zo snel zal hij zich niet laten wegzetten uit de macht.
Het is daarom zaak wat beter naar Italië te kijken en naar de door Klok c.s. vergeten Giorgia Meloni. De leidster van de post-fascistische Broeders van Italië, sinds najaar 2022 vast in het zadel als premier van een rechtse coalitie, heeft veel met Wilders gemeen. Sterke conservatieve overtuigingen, strategisch geduld en het vermogen omwille van de macht met situaties mee te buigen. Wilders is sinds 1998 vrijwel onafgebroken Kamerlid en wil zijn grootste stembuszege verzilveren met macht. Ook Meloni, hoewel pas 47 nu, was al twintig jaar politiek actief voor ze haar moment greep – om het niet meer los te laten. Na anderhalf jaar premierschap geniet ze nog steeds grote steun onder de bevolking.
Op het internationale podium speelt de Italiaanse haar kaarten goed. Als lid van de G7 spreekt ze met Joe Biden, terwijl ze klaar staat als Europees gesprekspartner voor een terugkerende Donald Trump. In de EU positioneert ze zich op de onderwerpen migratie en klimaat pragmatisch tussen extreem-rechts en centrum-rechts.
Ze put zelfvertrouwen uit de electorale wind, die in heel Europa bestendig haar kant opwaait. Ursula von der Leyen, de voorzitster van de Commissie, kan voor een tweede termijn na de Europese verkiezingen van juni aanstaande niet om haar heen. Nadat beiden eerder al samen met premier Rutte Tunesië bezochten voor een migratiedeal, waren Von der Leyen en Meloni afgelopen zondag in Egypte voor een vergelijkbaar akkoord.
Beslissend voor Meloni’s aanvaarding onder Europese leiders is haar uitgesproken keuze tegen Rusland. In Italië spreekt dat niet vanzelf; coalitiepartner Salvini en de Vijfsterrenbeweging bekritiseren de westerse positie. Meloni daarentegen wast met volle steun voor de NAVO en Oekraïne haar post-fascistische zonden wit – en wint daarmee manoeuvreerruimte voor haar conservatieve agenda voor Italië en de EU.
Hier ligt een cruciale vraag voor Wilders en de Nederlandse coalitievorming. Gaat de PVV-leider omwille van de macht op dit punt Meloni achterna, con amore voor Kyiv? Of blijft hij ambigu over die steun, zoals zijn Franse partijgenote Marine Le Pen? Zij wordt in Parijs sterk bekritiseerd om haar al te nauwe banden met het Kremlin, hoewel haar partij er in de peilingen amper onder lijdt en zelfs ruim op kop gaat.
Vandaag vormt de verhouding tot Rusland dé breuklijn onder radicaal-rechtse partijen. In het Europees Parlement zijn ze in twee groepen georganiseerd, beide met ruim zestig zetels. Enerzijds Identiteit & Democratie (ID), met Wilders’ PVV, de Duitse AfD en Marine Le Pens Rassemblement National. Anderzijds de ECR van Meloni, de Poolse PiS en het Spaanse Vox, ooit opgericht door de Britse Conservatieven. Die laatste is pro-NAVO en anti-Poetin. De Finnen Partij stapte daarom vorig jaar over van ID naar de ECR.
Het is bevreemdend hoe weinig aandacht de Russische kwestie krijgt in de coalitiegesprekken. Dat Haagse procesbewakers controversiële thema’s van tafel willen houden is voorstelbaar, maar er komt een (Europese) verkiezingscampagne aan, waarin de PVV kleur moet bekennen – in Den Haag en in Brussel.
Luuk van Middelaar is politiek filosoof en historicus.
