Column | Wat hebben Poetin en Xi geleerd van de aftocht uit Afghanistan?

Het waren beelden om nooit te vergeten. De Amerikaanse transportvliegtuigen tot de nok toe gevuld met vluchtelingen. De mensenmassa buiten de poorten van het vliegveld in Kabul. De vertwijfeling in de ogen van de achterblijvers die hun lot verbonden hadden aan de buitenlanders en nu de terugkeer van de hardvochtige Taliban vreesden.

Met een chaotische en beschamende evacuatie werd in de dagen na de val van Kabul op 15 augustus 2021 het grootste geopolitieke echec van het Westen in de 21ste eeuw tot dan toe bezegeld. In 2001 waren de Taliban uit Kabul verjaagd. In de twee decennia die volgden probeerde een coalitie onder aanvoering van de Verenigde Staten het arme en uitgestrekte land te moderniseren. De kosten waren immens. De opbrengst was mager.

Na twintig jaar kondigde supermacht VS, moe gestreden, de aftocht aan, om op weg naar de uitgang nog even vernederd te worden door de vijand van weleer. In het kielzog van de Amerikanen vertrok ook de rest van de internationale coalitie -– zonder Amerikaanse steun ging het niet.

Beelden om nooit meer te vergeten, maar vergeten gaat snel. Binnen een paar weken werd Afghanistan van de agenda geveegd door aanzwellend oorlogsrumoer in Europa. In de winter werden de beelden uit Kabul overschreven door getuigenissen van dood en verderf uit Oekraïne. Het is alsof de wereld maar één drama tegelijk aan kan.

Er komt niet veel nieuws uit Afghanistan, maar wat komt is bijna allemaal slecht. Het enige goede nieuws was deze zomer de Amerikaanse drone-aanval waarbij Al-Qaidaleider Ayman al-Zawahiri om het leven kwam, het brein achter de aanslagen in september 2001. Maar eigenlijk was ook dat slecht nieuws omdat Zawahiri zich midden in Kabul klaarblijkelijk veilig waande.

Na een jaar Taliban ligt de economie in duigen en neemt de voedselschaarste toe. En de mensenrechten? De Taliban beloofden de rechten van vrouwen te respecteren. In werkelijkheid werd de vooruitgang die in twintig jaar was geboekt in adembenemend tempo teniet gedaan, aldus de VN. Vrouwen worden buitengesloten van publieke activiteiten. Er gelden weer kledingvoorschriften. Meisjes mogen na hun twaalfde niet meer naar school. Het ministerie voor vrouwenzaken werd gesloten, evenals de opvang voor vrouwen die slachtoffer zijn geworden van seksueel geweld. „Voor vrouwen in Afghanistan is het death in slowmotion”, zei een Afghaanse journaliste tegen Amnesty .

Terwijl het land afglijdt is het dilemma dat zich vorig jaar opdrong voor het Westen niet opgelost: hoe kun je de bevolking steunen en voorkomen dat die steun bij de Taliban belandt? Ook al wordt het nieuwe bewind niet erkend, het Westen geeft wel humanitaire hulp. Eigenlijk zou je de economie moeten steunen. De VS hebben miljarden van de Afghaanse staat bevroren. Gesprekken over dat geld vlotten niet.

In het Westen leidde de afgang tot kortstondig zelfonderzoek. Zo realiseerden Europeanen zich dat Europa niet zelfstandig in staat is een vliegveld te ontzetten en eigen onderdanen te evacueren, alle praatjes over ‘geopolitiek Europa’ ten spijt.

De westerse alliantie moest bovendien onder ogen zien dat de inzet van geweld op korte termijn weliswaar winstgevend kan zijn – de Taliban werden in eerste instantie verslagen – maar dat een bezetter het altijd moeilijk krijgt als hij duurzaam zijn wil probeert op te leggen. Het was natuurlijk niet de eerste keer dat die les werd geleerd. De val van Kaboel werd vorige zomer vaak vergeleken met de Amerikaanse aftocht uit Saigon, met evacuatie-vluchten per helikopter vanaf het dak van de Amerikaanse ambassade. Ook in Vietnam zijn de VS, ondanks de inzet van immense militaire middelen, niet in hun missie geslaagd.

Terwijl het Westen bezig was lessen te trekken uit het debacle, dacht Vladimir Poetin klaarblijkelijk dat die lessen in elk geval niet voor hem golden. In het najaar trok Rusland een grote militaire macht samen aan de grens met Oekraïne als voorbereiding op een inval. Poetin had toen aan de tv-beelden uit Afghanistan kunnen zien dat hij het niet moest doen.

Het is immers een van de grote vraagtekens van Poetins oorlog: hoe wil Rusland gebied inlijven nadat Moskou er eerst hele steden in puin heeft gelegd? Je moet er niet aan denken hoeveel repressie daar straks voor nodig zal zijn – en de vraag is of het ooit zal lukken. Helaas zijn grootmachten hardleers. En het is te hopen dat Xi zich twee keer bedenkt voordat hij Taiwan inpalmt.