Column | Ursula von der Leyen is nu de juiste vrouw op de juiste plaats

Time Magazine zette deze week, surprise surprise, Volodymyr Zelensky op de cover als Persoon van het Jaar 2022. De keus van het Amerikaanse zakenblad Forbes was verrassender: het riep Ursula von der Leyen, voorzitter van de Europese Commissie, uit tot „machtigste vrouw van het jaar”.

Interessante keuze. En geen slechte. Soms heb je de blik van een buitenstaander nodig om dingen wat scherper te zien. Met haar ietwat houterige uitstraling mag Ursula von der Leyen in Europa weinig hearts and minds hebben veroverd, maar tijdens de pandemie en zeker na Poetins invasie in Oekraïne is zij uitgegroeid tot de Europese crisismanager bij uitstek.

In een turbulente wereld waarin Europese zekerheden een voor een het raam uit gaan, beseffen Europese regeringsleiders steeds meer dat ze het alleen niet kunnen bolwerken. Europese veiligheid, energievoorziening en klimaatbeheersing zijn in het geding. Geen land kan die in zijn eentje oplossen. Dus moeten ze het samen doen en wenden ze zich, als altijd met tegenzin, tot het Europese loket. En daar zit Von der Leyen.

Het geheim van de Duitse arts en voormalig minister is niet haar charisma en evenmin haar machtige positie. Want die heeft ze eigenlijk niet. Europa is afgelopen jaren steeds intergouvernementeler geworden. Dat wil zeggen: regeringsleiders behandelen steeds meer kwesties Europees, maar die liggen zo gevoelig bij hun kiezers – veiligheid, gezondheid – dat ze ze niet aan de Commissie willen overdragen maar in eigen hand willen houden. In plaats van Brusselse ‘eurocraten’ verantwoordelijk te maken voor het gemeenschappelijke beleid, zijn ze zelf achter het stuur gekropen. Ze vragen de Commissie om voorstellen en schieten die vol gaten tot er een compromis ligt.

Maar anders dan vroeger, toen ze de uitvoering regelmatig overlieten aan de Commissie (zoals bij Handel of Landbouw), willen ze er zelf controle over houden. Zo ging het bij de gezamenlijke aankoop van vaccins, bij de toekenning en besteding van coronafondsen, en nu weer bij het buitenland- en energiebeleid. Het Europees parlement komt er amper nog aan te pas. De EU is één grote bazaar geworden voor lidstaten, vol handjeklap, afdingen en nijdig weglopen. Hoe gaat Ursula von der Leyen daarmee om? Ze gaat daar niet tegenin, maar is hen juist terwille – door hen de Europese expertise te bieden die ze zelf niet hebben.

Een Commissie-ambtenaar noemde haar laatst „beter” dan haar legendarische voorganger Jacques Delors. Die opmerking tekent de verandering die de EU doormaakt. Delors, de man van de interne markt, de monetaire unie en het verdrag van Maastricht, was een visionair. Von der Leyen is eerder een uitvoerder. De lidstaten vragen dezer dagen meer dan ooit van Brussel – van goedkoop gas, defensieplannen en hulppakketten voor Oekraïne tot nieuwe staatssteunregels om te voorkomen dat Europese bedrijven naar Amerika verhuizen. En alles moet gisteren af.

Von der Leyen runt de Commissie als een slavendrijver. Ze woont op kantoor en bestelt op vrijdagavond rapporten bij medewerkers die op zondagochtend af moeten. Dat maakt haar intern niet populair. Ze is een productiemachine en een controlfreak. Een klein clubje om haar heen beslist alles. Medewerkers zijn chronisch overwerkt. Vacatures blijven eindeloos open, omdat zij er niet aan toekomt. Sommigen wijten zelfs de plotselinge dood van een directeur-generaal, deze zomer, aan dit soort stress. Maar: onder Von der Leyen levert de Commissie. Als nooit tevoren.

Daarbij komt dat die ándere Europese president, voorzitter van de Europese Raad Charles Michel, zwak is. Hij moet lidstaten, die het nooit ergens over eens zijn, bijeen brengen. Hij moet ook namens hen spreken, maar daar slaagt hij niet in. Daarom bellen niet alleen lidstaten, maar ook buitenstaanders steeds vaker de Commissie als ze iets willen.

Het lijkt erop dat Europa onder Von der Leyen eindelijk dat telefoonnummer krijgt waar Henry Kissinger altijd vergeefs naar zocht. Grappig dat een Amerikaans blad dat als eerste doorheeft.