Column | Polarisatie op de werkvloer

Stikstof, vluchtelingen, klimaat: er zijn nogal wat actuele onderwerpen die tot polarisatie leiden. De Amerikaanse psycholoog Jonathan Haidt waarschuwt al jaren dat de verdeeldheid in de VS en Europa groeit. Ook in Nederland neemt de verwijdering tussen bevolkingsgroepen toe, zo blijkt uit onderzoek van politicoloog Eelco Harteveld.

Maatschappelijke polarisatie kan ook doordringen tot op de werkvloer. Bovendien spelen daar ook nog allerlei andere gevoeligheden. Denk aan geld, inspraak of verandering. Wat kun je doen om polarisatie tussen collega’s tegen te gaan? Drie aandachtspunten.

1Verdiep je in de mechanismen van polarisatie. Check bijvoorbeeld eens de praktische inzichten van filosoof Bart Brandsma. Volgens Brandsma draait het bij polarisatie niet om inhoudelijke meningsverschillen, maar vooral om het behoren tot een groep. Iets dat ook Haidt en Harteveld onderschrijven.

Ieder mens heeft er behoefte aan tot een groep te behoren. Maar het risico is dat de natuurlijke neiging tot groepsvorming ontaardt in wij-zij-denken. Die tegenstelling versterk je vervolgens door anderen te stereotyperen.

In bedrijven gebeurt dit aan de lopende band. Tegenstanders van een verandering noemen we bijvoorbeeld ‘behoudzuchtig’ en ‘bang’, en voorstanders zijn juist ‘toekomstgericht’ en ‘moedig’. En dan, zegt Brandsma, gaat het niet meer over feiten en rationele argumenten, maar enkel nog over emotie.

2Bedenk als leider wat je rol is. Volgens Brandsma moet een leider zich niet laten verleiden tot het kiezen voor een van de bloedgroepen. Bijvoorbeeld door als voorstander van een verandering aan de tegenstanders ‘beter uit te leggen’ wat er moet gebeuren. De kunst is om een onafhankelijke positie in te nemen en van daaruit de stem van het midden te versterken; van de mensen die geen zin hebben om te kiezen voor een extreem standpunt.

Essentieel is ook om te benoemen wat juist verbinding geeft tussen de verschillende groepen. Een beetje zoals Obama deed in zijn fameuze speech tijdens de Democratische conventie in 2004: „There is not a black America and a white America and Latino America and Asian America; there’s the United States of America.”

3 Leer betere gesprekken te voeren. Veel mensen vinden conflicten vervelend en gaan daarom moeilijke gesprekken met andersdenkenden uit de weg. Een risico is dat dit leidt tot ‘valse polarisatie’: het overschatten van de verschillen en van de radicaliteit van de ander. En dat leidt vervolgens tot nog verdere verwijdering.

Door wel te praten – en vooral te luisteren – ontdek je meestal dat anderen meer op je lijken en genuanceerder denken dan je veronderstelde. Maar let op: simpelweg hopen op een ‘beetje begrip over en weer’ is naïef. Als het gesprek ontspoort, versterkt dat de tegenstellingen. Goed oefenen met slimme technieken als ‘deep democracy’ of ‘geweldloze communicatie’ (beide begrippen eerst maar even googelen) is verstandig als je manager bent en zulke gesprekken wilt faciliteren.

Laatste advies: begin niet met de inhoud, maar werk eerst aan de onderlinge relaties. Volgens onderzoekers is dit essentieel. Een belangrijke reden dat polarisatie zo welig tiert op sociale media als Twitter, zegt Haidt, is dat mensen daar geen echte relatie met elkaar hebben. In zo’n situatie ketst alles wat je zegt af op een muur van onbegrip en wantrouwen.

Ben Tiggelaar schrijft wekelijks over persoonlijk leiderschap, werk en management.