Column | Hier was Poetin op uit: maximale sociaaleconomische en politieke chaos in Europa

Frankrijk nationaliseert het grootste elektriciteitsbedrijf van Europa, Électricité de France, dat alle kerncentrales beheert. EDF zit vol schulden. Van de 56 centrales is de helft dicht wegens achterstallig onderhoud. Frankrijk, gewoonlijk exporteur van elektriciteit, importeert het nu van de buren.

Normaal gesproken is zoiets niet alarmerend. Als de ene leverancier het laat afweten, springt de andere in. Maar nu, vanwege de oorlog in Oekraïne, is het desastreus. Energie en elektriciteit worden schaars en peperduur. Rusland stopt of beperkt gasleveringen naar veel Europese landen. Sommige zijn compleet afhankelijk van Russisch gas. Dus hebben we elkaar harder nodig dan voorheen.

Maar wat blijkt? We zitten haast allemaal onder de normale capaciteit. Oostenrijk, waar de helft van de auto’s op diesel rijdt, heeft maar één raffinaderij. Die is, door panne, maanden buiten werking. Duitsland sluit de laatste kerncentrales. Bij het Noorse gasbedrijf Equinor, wiens (vloeibare) gas Europa nu dringend nodig heeft, brak deze week een staking uit. Leveranties stopten, prijzen werden verder opgejaagd. En zo kunnen we nog even doorgaan: Nederland heeft de Groningse gaswinning drastisch verminderd, Belgische kerncentrales draaien maar deels, enzovoort.

Daags na de Russische aanval op Oekraïne waarschuwde de Franse econoom Jean Pisani-Ferry al dat Europa naar een oorlogseconomie toegaat. „Europa moet zijn hele Weltanschauung herzien,” schreef hij. Hij krijgt gelijk.

President Poetin voert economisch oorlog tegen ons. Die heeft hij goed voorbereid – hij drijft al tijden de prijzen op en zorgde er vanwege „technische problemen” voor dat Europese energiereserves ondermaats zijn. Toch zijn Europese regeringen onvoorbereid. Velen zien nu pas waar Poetin mee bezig is. Europese sancties tegen Rusland stoppen, zoals Poetin wil, is geen optie. Dus moeten we op de blaren zitten. Regeringen moeten burgers voorbereiden op een oorlogseconomie.

In Berlijn houdt men rekening met een lange, koude winter, met energievoorraden die tegen februari, maart 2023 penibel worden. Overal zal de staat, net als in Frankrijk, energiebedrijven overnemen en beslissen wie wat krijgt. Er zit weinig anders op. Huishoudens, politie en brandweer, ziekenhuizen, scholen, crèches, gevangenissen en kleinverbruikers als bakkerijen en supermarkten moeten worden bevoorraad, al moeten ze op rantsoen – volgens het Internationale Energieagentschap in Parijs helpt het al enorm als mensen de verwarming twee graden lager zetten.

Overal zal de staat energiebedrijven overnemen en beslissen wie wat krijgt

Winkels kunnen roltrappen stilleggen en minder lampen aandoen, zoals Japan deed om reserves aan te leggen na de oliecrisis in de jaren zeventig. Energieslurpers als kippenboerderijen, chemische fabrieken en kassen zullen minder of anders gaan produceren. Sommige zullen sluiten, andere moeten mensen ontslaan. Op last van de staat. Een staat die diep ingrijpt in het dagelijks leven van burgers en bedrijven waarvoor ze normaliter alleen de parameters bepaalt en naleving erop controleert – na Covid zit niemand daarop te wachten. Maar als de staat dit op zijn beloop laat, ellebogen de sterksten zich naar de schaarse voorraden en vliegen groepen in de samenleving elkaar naar de strot.

Op Europees niveau speelt, zoals gewoonlijk, exact hetzelfde. Landen leveren elkaar energie. Regeringen moeten nu de afweging maken: stuur ik gas naar een buurland als mijn burgers te weinig hebben? Reactiveert Nederland Groningen, om Duitsland te helpen? Europese regeringsleiders houden eind juli een spoedtop hierover. De Commissie bepleit onder meer gezamenlijke gasaankopen die – zoals vaccinaankopen tijdens de pandemie – moeten zorgen dat landen gelijktijdig evenveel krijgen voor dezelfde prijs, zodat er geen haat en nijd ontstaat.

De economische crisis begint al. Duitsland, Europa’s economische motor, noteerde deze maand een historisch handelstekort. Overheden maken weer schulden om burgers en bedrijven te helpen. EU-regels voor staatssteun en begrotingstekorten moeten worden aangepast. De euro keldert tegen de dollar.

Hier was Poetin op uit: maximale sociaaleconomische en politieke chaos in Europa. We weten wat ons te doen staat.