Column | Goed dat Moskou en de NAVO nog met elkaar praten

De aanpak door de NAVO van een raketinslag in Polen, waarbij dinsdag twee doden vielen, was een schoolvoorbeeld van deëscalatie. En dat is maar goed ook, want de oorlog in Oekraïne lijkt nog lang niet afgelopen en de kans is groot dat er in de toekomst weer NAVO-landen geraakt worden.

De NAVO had een levensgroot probleem gehad als de raket vanuit Rusland was afgevuurd: het had de alliantie, door een stom maar voorspelbaar ongeluk, direct in oorlog kunnen brengen met Rusland. Daarom was het besluit van de NAVO om de feiten af te wachten en pas daarna een antwoord te formuleren, koelbloedig en professioneel.

Maar ook Rusland gaf meteen aan dat het geen escalatie wilde. In het openbaar, en naar het schijnt ook achter de schermen, meldde het dat het deze raket niet had afgevuurd. Kennelijk was hun er veel aan gelegen geen oorlog met de NAVO te ontketenen, althans niet nu.

Dat is goed om te weten, nu het Kremlin steeds vaker suggereert dat de Verenigde Staten en Europa zijn echte vijanden zijn, en geregeld dreigt met kernwapens. Kennelijk is de soep niet zo heet als ze wordt opgediend, al kan dat natuurlijk morgen weer veranderen.

Lees ook: Raket in Polen onderstreept risico dat NAVO-grondgebied bij oorlog in Oekraïne betrokken raakt.

Dankzij het sangfroid van beide partijen kwam iedereen snel weer tot kalmte, behalve de Oekraïense president, die bleef herhalen dat zijn mensen niet verantwoordelijk waren voor het raketincident in Polen. Dat zij hem vergeven – de horreur die hij en zijn volk sinds februari beleven, is met geen pen te beschrijven. En zonder Russische raketten op zijn land – alleen al dinsdag circa negentig, waarvan er zo’n zeventig uit de lucht zouden zijn geschoten – zou het Oekraïense luchtafweergeschut nooit in stelling zijn gebracht. De eindverantwoordelijkheid voor het incident in Polen, benadrukte woensdag ook Jens Stoltenberg, secretaris-generaal van de NAVO, ligt daarom bij Rusland.

Nu, een paar dagen later, is de explosie in Polen alweer bijna vergeten. Het was zelfs „een non-event in deze oorlog”, zei Jean-Paul Paloméros, voormalig chef-staf van de Franse luchtmacht en tot 2015 verbonden aan de NAVO-top. Voor een eerste oefening in deëscalatie onder hoogspanning is dat niet slecht, zeker omdat er waarschijnlijk meer van dit soort incidenten zullen volgen.

Het is duidelijk dat er nog een communicatiekanaal open is tussen Rusland en de NAVO, aldus Paloméros in een vraaggesprek met Le Grand Continent, een tijdschrift voor Europese (geo)politiek en cultuur. Anders was de zaak nooit zo snel gesust. Zulke kanalen tussen strijdende partijen zijn er gewoonlijk vrijwel altijd, om wat hij noemt „voorspelbare risico’s” te verkleinen en misverstanden uit de weg te ruimen of te voorkomen. Een van die risico’s is dat een grensdorp in een buurland per ongeluk geraakt wordt – precies het scenario van dinsdag.

Zelfbeheersing en overleg na incident met raket in Polen voorkwamen erger

Je doet daar weinig aan: zo’n dorp ligt waar het ligt. Het risico op collateral damage is nooit uit te sluiten. Communicatiekanalen, met directe contacten en simpele procedures, zijn noodzakelijk om te zorgen dat de boel na een ongeluk niet uit de hand loopt.

Sinds de Koude Oorlog zijn er meerdere van zulke kanalen op allerlei militaire (en politieke) niveaus, waarvan de zogeheten ‘rode lijn’ tussen het Kremlin en het Pentagon de bekendste is. Door overleg werd een kernoorlog tussen de Sovjet-Unie en de Verenigde Staten een paar keer op het nippertje voorkomen. Maar sinds de Russische inval in Oekraïne leken de kanalen afgesloten.

Dat kennelijk niet alle lijntjes tussen Rusland en de NAVO verbroken zijn, is een opsteker. Idealiter, zegt Paloméros, zou de NAVO – die hier versterkt uitkomt – nu van president Poetin moeten eisen dat hij in elk geval zijn beschietingen op West-Oekraïne staakt. „Maar ik zie Poetin niet op de rem trappen. […] De meest minimalistische maar ook meest realistische weg is dan om op militair niveau meer reguliere contacten te leggen om twijfel zoveel mogelijk uit te sluiten en zo transparant mogelijk te zijn.”

We mogen, kortom, hopen dat de explosie in Polen niet voor niets is geweest.