Europese verkiezingen en boerenprotesten zorgen voor barsten in de EU-steun aan Oekraïne

„Onverminderd vastberaden”, voor „zolang als nodig” en met de „noodzakelijke intensiteit”. Met die bekende formuleringen spreken Europese regeringsleiders deze week opnieuw hun steun uit aan Oekraïne. Donderdag komen ze bijeen in Brussel, voor een topontmoeting waar het versterken en versnellen van militaire steun aan het land in oorlog bovenaan de agenda zullen staan.

Diplomaten wezen de afgelopen dagen op positieve signalen: een vorige week bereikt akkoord over een Europees fonds voor militaire steun, een Tsjechisch initiatief voor het grootschalig aankopen van munitie en een nieuwe Brusselse strategie voor het versterken van de Europese defensie-industrie. Woensdag kwam daar nog een min of meer uitgewerkt plan bij om in de EU bevroren Russische tegoeden bij de wapenaankoop in te zetten.

Tegelijk houdt de militaire nood in Oekraïne aan. En terwijl de EU het land in woorden onverminderd steunt, zetten de naderende EU-verkiezingen bepaalde onderdelen van die steun nu al wel degelijk onder druk. Zo werd in de afgelopen dagen duidelijk dat met het geplande EU-lidmaatschap van Oekraïne minder haast wordt gemaakt en dat de solidariteit met Oekraïense boeren een grens heeft bereikt.

Ook aan de kwestie met Russische tegoeden ging een lange discussie vooraf. Vorige week werd een akkoord bereikt over een speciaal wapenfonds voor Oekraïne waarin hoofdsteden dit jaar gezamenlijk 5 miljard euro willen steken. De Europese Commissie stelde woensdag voor om ook de winsten uit Russische tegoeden aan dat fonds toe te voegen. Daarmee komt tussen 2,5 en 3 miljard euro per jaar beschikbaar voor het Ukraine Assistance Fund.

Wederopbouw of wapens

Westerse politici, juristen en bankiers discussiëren al maanden over de vraag of de Russische tegoeden in beslag genomen mogen worden. Vooralsnog is besloten om de hoofdsom ongemoeid te laten maar het rendement dat met het Russische geld wordt behaald aan Oekraïne te geven. Oorspronkelijk was het plan om met die opbrengst de wederopbouw van Oekraïne te financieren. Inmiddels tekent zich in de EU een meerderheid af om het geld voor wapens in te zetten gezien de nood op het slagveld.

De grote industrielanden van de G7 hebben gezamenlijk ongeveer 260 miljard euro aan bezittingen van de Russische centrale bank bevroren. Het gaat om cash en effecten. Ongeveer 210 miljard daarvan bevindt zich in de EU. Het leeuwendeel van het geld is onder beheer van het Belgische Euroclear, dat vorig jaar ongeveer 4,4 miljard euro winst boekte door de Russische tegoeden te beleggen. De Commissie stelt nu voor om het gros van de winst die Euroclear sinds februari van dit jaar maakt af te romen. Euroclear moet over die winst eerst belasting betalen in België – daar is besloten dat geld alsnog te door te sturen naar Oekraïne.

Moeten Oekraïense boeren in de EU weer importheffingen betalen?

Het is de bedoeling om met 90 procent van de opbrengst wapens te kopen, via een speciaal fonds, de Europese Vredesfaciliteit. De overige 10 procent zou naar de Europese begroting gaan om Oekraïne langs die weg financieel te ondersteunen.

Het voorstel werd gepresenteerd aan de vooravond van de top. Hoge diplomaten die betrokken zijn bij de voorbereiding van de bijeenkomst stelden geïrriteerd dat het te kort dag is voor de leiders om er deze week nog een weloverwogen besluit over te nemen.

Juridisch in de haak

Toch nam de afgelopen tijd de politieke steun voor het plan toe: Duitsland hield lang de boot af, uit angst de stabiliteit van het financieel stelsel op het spel te zetten met onbekende consequenties. Nu heeft Berlijn toch geconcludeerd dat het plan juridisch in de haak is, aldus bronnen in Brussel. In de voorlopige conclusies van de top staat slechts dat er aan het voorstel van de Commissie verder gewerkt moet worden. Als de besluitvorming snel verloopt, aldus een ambtenaar, kan de eerste betaling nog voor de zomer worden gedaan.

Vele malen ingewikkelder nog ligt de discussie over de manier waarop de Europese Unie moet hervormen om uiteindelijk plaats te maken voor onder meer Oekraïne als nieuwe lidstaat. Woensdag presenteerde de Europese Commissie een langverwachte voorzet daarvoor, waarin ze zorgvuldig alle heikele thema’s vermeed – bijvoorbeeld de toekomstige verdeling van geld of macht.

Zo wees ze erop dat de integratie van de omvangrijke Oekraïense landbouwsector aandacht verdient, maar niet wat de concrete gevolgen zijn. Over besluitvorming erkende ze dat unanimiteit bij meer lidstaten nog lastiger wordt. Wijzigingen van de Europese Verdragen om daarin verandering te brengen houdt ze vooralsnog af: de huidige verdragstekst biedt genoeg mogelijkheden om het veto in te dammen, vindt ze.

Lees ook Ook in Brussel geldt: de tractoren verschijnen, dus de groene plannen verdwijnen

Het illustreert hoe klein het animo in Europa op dit moment is om serieus aan de slag te gaan met de interne hervorming, terwijl Europese verkiezingen voor de deur staan waarin radicaal-rechtse partijen flink aan invloed kunnen winnen. De kleinste suggestie dat EU-uitbreiding zou kunnen leiden tot minder landbouwsubsidies voor Europese boeren, of voor invloedsverlies van huidige lidstaten, kan deze maanden politiek dynamiet zijn.

Hoe gevoelig de integratie van landbouwreus Oekraïne ligt, werd woensdagochtend ook op een andere manier al pijnlijk duidelijk. Na nachtelijke onderhandelingen besloten lidstaten en Europees Parlement de importtarieven op Oekraïense landbouwproducten flink op te schroeven. Die heffingen waren sinds het uitbreken van de oorlog in 2022 opgeschort, als solidariteitsmaatregel.

Maar onder druk van felle protesten van boeren, die hun concurrentiepositie bedreigd zagen, groeide de afgelopen maanden wrevel over de maatregel. In januari opperde de Europese Commissie daarom al een ‘noodremprocedure’, waarmee heffingen bij hoge importcijfers weer konden worden ingevoerd. Woensdag besloot de EU nog een stapje verder te gaan, door de termijn waarop heffingen kunnen worden ingevoerd in te korten én de lijst met producten die ervoor in aanmerkingen komen uit te breiden.

Of de heffingen er daadwerkelijk komen blijft nog even onzeker: volgende week volgt een definitief besluit. Volgens schattingen van de Commissie kan de maatregel Oekraïne tientallen miljoenen extra kosten, als ze geen andere markt voor haar producten vindt. Het toont: ook de solidariteit met Oekraïne, kan onder druk komen te staan van boerenprotesten.

Delen Mail de redactie