Column | Alles gaat allang niet meer goed

‘La grande bleue’ heet de expositie in het Museum Singer . Het draait om de ‘schilderkunst van de Méditerranée’, maar het trapt af met de foto die Gustave Le Gray in 1857 wijdde aan de Middellandse Zee bij Sète. Het museum presenteert de foto zaalbreed (zeebreed?) en drukte hem af in negatief. Licht wordt donker, donker wordt ijswit. Kabbelen wordt blikkeren, warme zon wordt donderwolk.

Het is een duistere introductie voor een vrolijke tentoonstelling met de groeten uit de Côte d’Azur. Isaac Israëls schetste de motoriek van mooie meisjes aan het strand. Pierre Bonnard keek naar de zee-zo-blauw en duwde de badgasten in een hoekje. Charley Toorop schilderde het haventje van Villefranche als een sprankelende pop-up-plaat, op de luifel staat de naam van een terrasje: ‘Tout va bien’. Ja, alles gaat goed.

Maar dit gaat te snel. Terug naar het begin, naar die dreigende foto.

Via een gordijn beland ik erachter. Daar hangt, in zijn eentje, de ‘Vue de la Mediterrannée á Maghelonne près de Montpellier’ van Gustave Courbet. In 1858, aan het strand waar Gustave Le Gray een jaar eerder fotografeerde, legde Courbet de leegte van de hemel vast. De rotsen zijn een opkontje voor die leegte, de zee (hij beweegt onder Courbets penselen) is een voetnoot.

Het is een onwaarschijnlijk goed schilderij en het hangt hier dus afgeschermd, alsof het iets verbodens laat zien. Dat gebeurt vaker. In Pompeï wonen de trotse-pikken-beeldjes apart in een kamertje met een waarschuwend bordje aan de ingang. In zijn geboortehuis bij Nottingham trof ik achter een gordijn een blote-mensen-schilderij van de schrijver D.H. Lawrence. En ook recent is er weer duchtig afgedekt, na klachten van mensen die hun eigen gevoelens vrezen. Maar het oervoorbeeld van kuis-bedekte kunst is ‘L’origine du monde’ (1866), het schilderij dat een glorieuze vagina toont. Als het werd getoond, dan zat het achter een fluwelen gordijn, dat alleen opzij ging voor volwassenen. Het wordt nog regelmatig gecensureerd, bijvoorbeeld door Facebook. Waarom? Omdat het zo’n sterk schilderij is, niet pornografisch, maar virtuoos geschilderd. Door wie dan? Hé! Door Gustave Courbet, van die ‘Vue de la Méditerrannée’ in Singer, en dat hangt daar dus ook afgeschermd door een gordijn (al mag iedereen erbij).

In samenspraak met de foto van Le Gray relativeert Courbets ‘Vue’ het lieflijke ‘Tout va bien’ dat erop volgt, in zalen vol schatjes van schilderijen. Uit een voltooid verleden tijd stammen ze, dat suggereren nu deze foto en dit doek. La grande bleue is onbarmhartig mooi, niet lieflijk. En de mens bestaat er niet. We ontkomen er niet aan dat de Middellandse Zee inmiddels „de zee van de dood” (Paus Franciscus) is, het zoute valluik voor wanhopige migranten.