China boekt met détente tussen aartsrivalen Riad en Teheran een klinkend succes in het Midden-Oosten

Voor China is zijn bemiddeling tussen Iran en Saoedi-Arabië, die vrijdag uitmondde in een akkoord over hervatting van de diplomatieke relaties tussen beide Golfstaten, een grote opsteker. Zoals in het verleden Amerikaanse presidenten zich vaak tussen rivalen die de strijdbijl beloofden te begraven lieten fotograferen, stond nu de Chinese minister van Buitenlandse Zaken Wang Yi in Beijing minzaam glimlachend hand in hand met de Iraanse en Saoedische onderhandelaars.

„Het Midden-Oosten behoort toe aan de mensen in het Midden-Oosten”, sprak Wang Yi vroom. Die opmerking was met name voor Washington bedoeld. Voor de VS was het even slikken. Juist nu ze de Chinese expansie wereldwijd pogen te beteugelen, boekt China een klinkend succes in een regio waar de VS vanouds de toon aangeven. De deal bewijst dat ze niet langer de hegemonie in het Midden-Oosten hebben.

Analisten wijzen er op dat de VS zelf niet goed hadden kunnen bemiddelen omdat ze zeer gespannen betrekkingen hebben met Iran en, in veel mindere mate, met de Saoediërs. Riad verbrak de relatie met Iran nadat de Saoedische ambassade in Teheran in 2016 was bestormd na de executie van een sjiitische geestelijke in Saoedi-Arabië. Sindsdien werd er periodiek overlegd tussen beide landen, maar niemand had zo’n grote doorbraak verwacht.

De VS konden niet goed bemiddelen wegens hun zeer gespannen betrekkingen met Iran en, in veel mindere mate, met de Saoediërs

Dat Iran daartoe bereid is, viel enigszins te verwachten. Het regime is, mede door de recente protesten in eigen land, nog meer in een internationaal isolement beland. Nog belangrijker: door een akkoord te sluiten met Saoedi-Arabië weekt Teheran de Saoediërs enigszins los uit het kamp van de VS en Israël.

Nucleair programma

Verrassender wellicht is Riads bereidheid hiertoe, juist nu de zorgen om Irans nucleaire programma groeien. Volgens recente berichten beschikt Iran al over uranium dat voor 83 procent is verrijkt, dichtbij de 90 procent die voor kernwapens nodig is. Iran ontkent overigens die ambitie. Maar Israël, de VS en Saoedi-Arabië maken zich niettemin grote zorgen.

De Chinese minister Wang Yi (midden) en de Saoedische en Iraanse onderhandelaars Musaed bin Mohammed Al-Aiban (l) en Ali Shamkhani (r) tekenen vrijdag in Beijing een verklaring. Foto Saudi Press Agency / Reuters

Kroonprins Mohammed bin-Salman, de feitelijke machthebber, speculeert er kennelijk op dat hij Iran beter als vriend dan als vijand kan hebben. Riad maakt er geen geheim van niet meer volledig op de traditionele veiligheidsparaplu van Washington te vertrouwen. Naar Saoedische smaak bood Washington onvoldoende hulp na een verwoestende Iraanse aanval op Saoedische olie-installaties in 2019. Ook kwamen de VS pas aarzelend in actie toen de Jemenitische Houthi’s, die door Iran worden gesteund in hun oorlog tegen Saoedi-Arabië, raketten op Saoedische doelen begonnen af te vuren.

Lees ook: ‘Het Westen kijkt te veel door een religieuze bril naar het Midden-Oosten’

Riad zoekt hierom al enige tijd nieuwe bondgenoten, om niet louter meer van de VS afhankelijk te zijn. China, tegenwoordig de grootste afnemer van de Saoedische olie, is daarvan de belangrijkste. Tot irritatie van de VS werkt Saoedi-Arabië daarnaast – ondanks de oorlog in Oekraïne – nauw samen met Rusland om de olieprijzen hoog te houden. Die samenwerking loont. Deze zondag zei het Saoedische staatsoliebedrijf Aramco in 2022 een winst van 162 miljard dollar te hebben gemaakt.

Tegenvaller voor Israël

Een onaangename verrassing is het akkoord ook voor Israël, dat juist had gehoopt zelf diplomatieke betrekkingen met Saoedi-Arabië aan te knopen, zoals het al eerder deed met de Emiraten, Bahrein, Marokko en Soedan. Maar aartsvijand Iran is Israël nu voor. Premier Netanyahu gaf de schuld aan de vorige regering, terwijl de oppositie Netanyahu verantwoordelijk stelde voor dit fiasco.

Volgens berichten in de Amerikaanse en Israëlische media zou Saoedi-Arabië nog steeds bereid zijn Israël te erkennen, mits het in ruil – met steun van de VS – een eigen civiel nucleair programma mag starten. De kans op zo’n akkoord is echter klein.

Hoe groot de betekenis van het Beijingse akkoord zal zijn, is onzeker. Het hangt er vooral van af of Iran terughoudender wordt met steun voor milities in Jemen (Houthi’s), Libanon (Hezbollah), Irak en Syrië, die andere landen in de regio én de VS veel hoofdbrekens bezorgen. Maar Iran ziet die juist als een essentieel instrument om zijn invloed in de regio te waarborgen en voor zijn veiligheid. Ook zijn nucleaire programma zal Teheran niet zomaar stilzetten.

Lees ook: Regering Iran zegt meer dan honderd mensen te hebben aangehouden vanwege vergiftiging van schoolmeisjes