‘Cairo Conspiracy’: gekonkel rond de dood van een Egyptische grootimam

Toen de profeet Mohammed overleed, trok de toekomstige kalief Omar Bin Al-Khattab radeloos van verdriet zijn zwaard en dreigde iedereen te onthoofden die beweerde dat Mohammed dood was. Kalief Aboe Bakr merkte toen op: „Wie Mohammed aanbad, laat hem weten dat Mohammed dood is. Wie God aanbad, laat hem weten dat God leeft en nooit sterft.”

Kennis van de hadiths – spreuken van de profeet en diens volgelingen – is in paranoiathriller Cairo Conspiracy soms een zaak van leven en dood. In de context van deze film kun je deze spreuk vertalen als: gedane zaken nemen geen keer, al het aardse is vergankelijk, eraan vasthouden is ijdelheid. Koranstudent Adam (Tawfeek Barhom) tovert de spreuk op het juiste moment te voorschijn om zijn eigen hachje te redden en Egypte een pijnlijk conflict te besparen.

Adam is een arme visserszoon die als koranstudent is aangenomen aan de Al Azhar-universiteit in Caïro, de hoogste autoriteit als het gaat om islamitische leer, interpretatie en sharia binnen de soennitische wereld met ruim 300.000 studenten. Dat maakt de grootimam die de raad van schriftgeleerden van Al-Azhar voorzit, tot een zeer machtig man – de paus van de soennieten, stelt filmmaker Tarik Saleh. Hij wordt benoemd voor het leven en kan de wereldse macht het leven behoorlijk zuur maken. Maar een confrontatie tussen farao en hogepriester is funest, weet Egypte al zo’n vijf millennia.

Cairo Conspiracy is een opmerkelijke spionagethriller die een verborgen wereld van gefluister, gekuip en gekonkel ontsluiert. Bij de dood van Al Azhars grootimam wil Egyptes militaire regime een plooibare opvolger, geen scherpslijper die banden cultiveert met de radicale moslimbroeders. Binnen de raad van Al Azhar geniet de strikte sjeik Al-Durani evenwel veel aanhang en de koppige blinde sjeik Negm veel gezag.

Lees ook een eerder interview met regisseur Tarik Saleh over ‘Cairo Conspiracy’

Latte, brownie en instructies

Kolonel Ibrahim (Fares Fares) van de Egyptische staatsveiligheidsdienst moet het zaakje zien te regelen; hij is het standaardtype van de competente, ervaren en doodvermoeide middenmanager geteisterd door vreselijke superieuren. Ibrahim werft student Adam als spion om het vertrouwen van hardliners binnen de theologische faculteit te winnen, compromitterende informatie te verzamelen en intriges te spinnen. En zo pendelt de brave Adam, die wel beter weet dan zich te verzetten tegen de staat, al snel tussen middeleeuwse moskee en hipstercafé, waar de kolonel hem opwacht met latte, brownie en instructies.

Adam infiltreert een wespennest: zowel falen als succes kan hem fataal worden. Maar onder druk blijkt hij over een diep reservoir aan vindingrijkheid, lef en meedogenloosheid te beschikken. De film herinnert daarin een beetje aan Jacques Audiards Un Prophète, ook over een door iedereen onderschat watje dat snel leert zwemmen met de gevaarlijkste haaien. Maar verliest Adam al overlevend zijn ziel of wordt hij een man van de wereld?

In zijn persmap schrijft Tarik Saleh dat Umberto Eco’s kloosterdetective De Naam van de Roos zijn film inspireerde: kon hij iets dergelijks maken binnen een islamitisch milieu? Cairo Conspiracy – elders uitgebracht als The Boy from Heaven – werd vorig jaar geselecteerd in de hoofdcompetitie van Cannes en won daar de prijs voor beste scenario. Zeer begrijpelijk, want de in Stockholm opgegroeide, half-Egyptische regisseur Tarik Saleh biedt via zijn labyrintische intrige inzicht in een wereld van impliciete dreiging en passief-agressieve communicatie. Een wereld waar elk woord op een goudschaaltje wordt gewogen.

Koranstudie aan Al Azhar is in Egypte een kanaal voor sociale stijging; Tarik Salehs eigen opa klom zo ooit op van straatarme visserszoon tot imam, zoals Adam in de film. Saleh zelf was een succesvol documentairemaker voor hij overstapte naar thrillers en actiefilms met een boodschap. Die verhouding wringt soms: zie zijn recente actiefilm The Contractor. Maar in zijn Egyptische films vallen Salehs ambities perfect samen. Naast spanning bieden ze een leerzaam exposé, of demasqué, van de macht.

Niet dat Saleh zulke films in zijn tweede vaderland kan maken: hij is persona non grata sinds hij in 2015 Egypte werd uitgezet vlak voor het begin van de opnames van een andere paranoiathriller: The Nile Hilton Incident. Ditmaal filmde hij rond de Soleimanmoskee in Istanbul.

Cairo Conspiracy is niet anti-islam of anti-religieus; als Al Azhar oogt als een beklemmende schemerwereld komt dat vooral door de politieke conflicten tussen het Egyptische leger en de moslimbroeders die doorsijpelen in deze tijdloze zone van gebed, studie en voorzang. Geen religie kan zich helemaal aan het aardse onttrekken, moet zelf een blinde sjeik ten slotte onder ogen zien.

https://www.youtube.com/watch?v=VaKOzZPJOXc&ab_channel=Cin%C3%A9artNederland

In deze gids vind je de beste films die momenteel in de bioscoop draaien