Brussel brengt met ongekende voorstellen een prijsplafond voor energie steeds dichterbij

Om de hoge gasprijzen te drukken gaat de Europese energiemarkt nog veel radicaler op de schop en komt een directe overheidsingreep op de handelsprijs steeds dichterbij. Deze dinsdag presenteerde de Europese Commissie een nieuw pakket voorstellen dat de groeiende onrust over de energiecrisis in de EU moet dempen. De plannen zijn in sneltreinvaart in elkaar gezet en zouden volgens Brussel nog deze winter effect moeten hebben.

Het gaat om ongekende maatregelen die de energiemarkt blijvend herstructureren – met volgens critici onbekende en mogelijk ongewilde effecten. Tegelijk gaan de plannen mogelijk niet ver genoeg voor een groep lidstaten, die al maanden vraagt om prijsinterventies en met de dag ongeduldiger lijkt te worden. Deze donderdag komen regeringsleiders naar Brussel voor een topontmoeting die in het teken zal staan van de energiecrisis.

‘Prijscorrectiemechanisme’

Het pikantste onderdeel van het pakket richt zich op de Title Transfer Facility, de gasbeurs die vanuit Nederland opereert. De afgelopen maanden groeide de kritiek op dat virtuele en invloedrijke handelsforum. De TTF is ingericht op de aanvoer van pijplijngas, en zou niet meer representatief zijn voor de markt nu het aandeel van vloeibaar lng-gas de afgelopen tijd fors is gegroeid.

De Commissie wil nu versneld werken aan het aanvullen van de TTF met een ander prijsplatform. Maar in afwachting van zo’n nieuwe benchmark wil Brussel de komende maanden ook direct kunnen ingrijpen op de bestaande beurs. Daartoe ontwikkelt ze iets dat in eufemistisch EU-jargon een ‘prijscorrectiemechanisme’ wordt genoemd, maar wat feitelijk neerkomt op het maximeren van de prijs waarop gas verhandeld mag worden.

Lees ook: Nederlandse gasbeurs onder vuur vanwege speculanten

In een persconferentie noemde voorzitter van de Europese Commissie Ursula von der Leyen het dinsdag een „dynamisch prijsplafond”. Brussel benadrukt dat zo’n ingreep alleen kan gebeuren op strikt gedefinieerde momenten, als „laatste redmiddel” en wanneer sprake is van „extreme volatiliteit en prijsstijgingen”. Maar met opzet laat ze in het midden hoe hoog de prijs op zulke momenten is en tot welk niveau die moet worden teruggebracht.

Tot voor kort ontraadde de Europese Commissie nog overheidsingrijpen in de prijs van gas

Zo schuift de Commissie onder hoge druk van EU-lidstaten weer een stukje op, in de richting van het overheidsingrijpen op de handelsprijs van gas dat ze tot voor kort zelf met klem ontraadde. Een van de redenen voor die terughoudendheid: de negatieve gevolgen die zo’n interventie zou kunnen hebben voor de leveringszekerheid. Wanneer Europa de gasprijs gaat drukken, bestaat het risico dat lng-schepen hun koers verleggen, richting, bijvoorbeeld, Azië. Een andere vrees is dat een kunstmatig lage prijs het gasverbruik omhoog stuwt, terwijl besparingen juist noodzakelijk zijn om vraag en aanbod weer beter in balans te brengen.

Volgens Von der Leyen wordt het plafond „flexibel genoeg om de leveringszekerheid te garanderen en het gasverbruik onder controle te houden en hoog genoeg om de markt te laten functioneren”. Of dat voldoende is om sceptische landen als Nederland en Duitsland te overtuigen is onzeker. De Commissievoorzitter benadrukte dat het denken over prijsplafonds is geëvolueerd en steeds meer landen overtuigd raken van het belang ervan. Dat haar eigen Commissie inmiddels zo ver is, komt omdat er inmiddels genoeg „randvoorwaarden” zijn gecreëerd waardoor de maatregel tóch van pas kan komen.

Gezamenlijk inkopen

De voorstellen van de Commissie gaan immers verder en vormen als geheel een ‘raamwerk’. Cruciaal is vooral ook de aanscherping van het bestaande plan om op Europees niveau gezamenlijk gas in te kopen. Tot nog toe leverde dat voornemen weinig op, vooral omdat deelname aan het ‘aankoopplatform’ vrijwillig is. Nu stelt de Commissie voor om een verplichtend element toe te voegen, waardoor 15 procent van de Europese gasopslag gezamenlijk moet worden aanbesteed. Het betekent dat concurrerende energieleveranciers met elkaar moeten gaan samenwerken in een gasconsortium.

De hoop is dat de EU door de krachten te bundelen betere prijzen kan afdwingen op de mondiale gasmarkt. Bovendien moet het voorstel voorkomen dat lidstaten bij het vullen van hun opslagen tegen elkaar op bieden en de prijs zo verder de lucht in duwen – zoals in augustus van dit jaar gebeurde. Dat risico is volgend jaar minstens even groot, want nu al voorspelt Brussel dat het in 2023 een stuk lastiger gaat worden de Europese gasopslagen op het gewenste vulniveau te krijgen.

Besparen en onderlinge hulp

Een andere voorwaarde voor verder marktingrijpen is dat het gasverbruik daalt. Mocht de bestaande vrijwillige afspraak om 15 procent minder gas te verbruiken niet gehaald worden, dan moet die snel verplicht worden – en mogelijk zelfs verscherpt. Tot nu toe moesten huishoudens volgens EU-regels steeds uitgezonderd worden van besparingsverplichtingen. Nu suggereert de Commissie dat ‘niet-essentieel verbruik’ van gewone consumenten wel beperkt mag worden. Als voorbeeld geeft ze het aan banden leggen van de verwarming van terrassen en buitenzwembaden.

Tenslotte presenteerde de Europese Commissie dinsdag richtlijnen voor de manier waarop lidstaten elkaar moeten helpen, mochten er toch acute gastekorten ontstaan. Binnen de EU geldt het principe van solidariteit: wanneer een land zijn eigen ‘beschermde consumenten’ – private huishoudens en onder meer ziekenhuizen – geen gas meer kan leveren, moeten buurlanden bijspringen. Maar omdat veel EU-landen tot nu toe treuzelden met het maken van concrete afspraken over die wederzijdse hulp, komt Brussel nu met een standaard set afspraken.

Met het totale pakket vergroot Brussel haar grip op de geliberaliseerde energiemarkt, in de hoop prijzen te drukken en leveringszekerheid verder te garanderen. Of het voldoende is om EU-lidstaten te overtuigen blijft onzeker. Zo eisen vooral Zuid-Europese lidstaten nog altijd een ontkoppeling van de gas- en elektriciteitsprijs, en blijven Den Haag en Berlijn vooralsnog sceptisch over prijsinterventies.