Broze Herbert Blomstedt leidt het Concertgebouworkest in een concert met hyperspannende crescendo’s

‘Een beginner’ voelt de 95-jarige dirigent Herbert Blomstedt zich, zei hij eerder deze maand in deze krant. Hij is de brooste beginner denkbaar, blijkt donderdag in het Amsterdamse Concertgebouw. Een lange, kromgetrokken man komt stevig ondersteund door een helper het podium op en wordt stapje voor stapje naar de bok geholpen.

Na een lange joviale arm in de lucht naar de concertmeester (de eerste violist die een dirigent voor een concert altijd een handje geeft, maar voor Blomstedt is dat te ver lopen) wordt hij op een kruk gezet. Heel dicht in een halve kring om hem heen zitten 25 musici als geroerde discipelen naar de meester op te kijken. Links van hem staat de Nederlandse viooltrots, sterviolist Janine Jansen te stralen.

Jansen kiest een dunne, hese toon voor haar entree in het Vierde vioolconcert van Mozart. De orkestklank van Blomstedt is beruster, langzamer, en Jansen lijkt af en toe in het midden te staan van twee touwtrekkers: haar eigen bevlogenheid en de bezinning van de orkestbegeleiding. Met haar toon, scherp of warm, kiest ze autonoom of ze in het orkest verdwijnt of erboven torent. Haar snelle korte nootjes klinken als vogels, hoe ze in een loopje omhoog een klank laat verdwijnen is ongelofelijk. De cadens in het eerste deel speelt ze, eerbiedig buigend naar hem toe, voor Blomstedt zelf, lijkt het wel. Voor een rentree van het orkest hoeft Blomstedt daarna maar een handje te openen. In het door hem bijna stichtelijk klinkende tweede deel speelt Jansen haar solo met mooie lange, ijle lijnen. Vanaf hier zijn Jansen en orkest één.

Losse vinger

Blomstedt dirigeert wiegend met lange, stijve armen en gestrekte handen, klein. Grote bedoelingen zitten in de sporadische keren dat hij zijn armen spreidt, of een hand hoger dan zijn hoofd houdt, of – een heel enkele keer – een polsgewricht buigt en een losse vinger beweegt; kleine bewegingen met grote gevolgen in het orkest.

Voor Bruckners Vierde symfonie is hij in de pauze al op zijn plek gezet, met als voordeel een hermetisch gesloten (volle) orkestopstelling; er is geen gangpad nodig om een dirigent te laten opkomen. De partituur ligt voor Blomstedts neus, maar blijft dicht. Hij kent de muziek als geen ander.

Lees ook het interview met Herbert Blomstedt, de oudste dirigent: ‘Ik voel me een beginner’

Zo goed als in 2021, toen Blomstedt deze symfonie dirigeerde met de Wiener Philharmoniker, klonk het deze keer waarschijnlijk niet. Er mist af en toe een blik in een vervaarlijke afgrond en het KCO is meermaals verrast door een plotselinge versnelling van Blomstedt om een nieuwe muzikale alinea aan te zetten. Maar daar tegenover staan trage, gelijkmatige, hyperspannende crescendo’s om bij te grommen van plezier. Blomstedt zoekt met het KCO geen effect, en is meester van de spanningsopbouw zonder explosie. De strijkers spelen in volle aanwezigheid wonderbaarlijk transparant, om alle ruimte te geven aan het koper. Met een vijf centimeter zakkende hand duwt Blomstedt de hele strijkgroep daarna weer weg. Het tweede deel is wegdroomperfect.

Na een laatste, zinderend crescendo, die uit enthousiasme nét prematuur op het hoogtepunt is, wil Blomstedt het lang stilhouden. Een ferme hoester en een enthousiasteling spannen samen om dat te voorkomen. Blomstedt blijft zitten, wijst één voor één musici aan om beapplaudiseerd te worden, en wacht lang voor hij zich eindelijk half omkeert naar de zaal. Als hij met hulp van musici (je houdt er je adem bij in) eindelijk staat, spreekt het applaus eerbiedige boekdelen.

Bekijk een overzicht van onze recensies over klassiek