Binnenvaart loopt vast door laagwater en tekort aan schepen

Laagwater is van alle tijden, zegt Maira van Helvoirt, secretaris van Koninklijke Binnenvaart Nederland (KBN). „Elk jaar treedt wel een kortere of langere periode van laagwater op. Maar het verergert de huidige problemen in de binnenvaart wel in aanzienlijke mate.”

De situatie in de binnenvaart in Nederland is zorgwekkend, aldus de branchevereniging. Er is een groot tekort aan binnenvaartschepen, bijvoorbeeld om kolen of containers naar Duitsland te varen. En dat komt niet alleen door het lage water.

Van Helvoirt somt op: het zijn de verstoringen in de wereldhandel, de verstoppingen in de Rotterdamse haven, de oorlog in Oekraïne, de stijgende vraag naar kolen, het personeelstekort. „De huidige schaarste wordt niet veroorzaakt door laagwater. Het is juist de combinatie van factoren die nu het probleem vormt.”

Alternatieven, zoals het spoor en de weg, zijn slechts beperkt voorhanden, aldus Van Helvoirt. „Ook daar is sprake van capaciteitsproblemen.”

De vraag naar kolen trekt aan, bijvoorbeeld van Duitse elektriciteitscentrales. In de Rotterdamse haven werd in het eerste halfjaar een derde meer kolen aangevoerd. Hoe raakt dat de binnenvaart?

„De binnenvaart is een grote vervoerder van kolen. Door de toegenomen vraag, als alternatief voor Russisch gas, wordt een deel van de geschikte scheepscapaciteit naar kolenvervoer getrokken. Die schepen zijn dus niet beschikbaar voor andere lading, zoals staal, aluminium, agrarische producten, mineralen, of containers.”

Half juli meldde KBN dat de binnenvaart nog geen grote hinder ondervond van de lagere waterstanden in de grote rivieren. Wat is er sindsdien veranderd?

„Je moet onderscheid maken tussen nautische en logistieke aspecten. Half juli kon nog gewoon worden gevaren. De beschikbare diepte was nog altijd méér dan de diepgang van de schepen. Ze liepen niet aan de grond. Wel moet bij lage waterstanden voorzichtiger gevaren worden; de vaargeul wordt smaller. Soms wordt een inhaalverbod ingesteld.

„Maar de logistieke problemen van het lage water waren half juli al merkbaar. Schepen konden ook toen al minder vracht meenemen. Bovenop de al langer toegenomen vraag leidde dat ook toen al tot schaarste in de beschikbare scheepscapaciteit.”

Om hoeveel lading minder gaat het?

„Een rekensommetje: een schip van 110 meter en 3.000 ton, een gangbaar type voor de Rijnvaart, kan bij elke 10 centimeter minder water ongeveer 100 tot 120 ton lading minder meenemen. Nu staat het water op enkele kritische punten in de Rijn en elders ruim een meter lager dan wat nodig is om volledig beladen te kunnen varen. Dat betekent dat zo’n 1.200 tot 1.500 ton minder kan worden meegenomen. Dat is grofweg de helft van het laadvermogen.”

De binnenvaart is verantwoordelijk voor zo’n 40 procent van de aan- en afvoer van de containers die Rotterdam en Antwerpen verwerken. In de zeehavens wordt het al drukker. Wat merkt de binnenvaart daarvan?

„Door factoren als de grote drukte in de mondiale logistiek, de Suez-blokkade, lockdowns in Shanghai en de oorlog in Oekraïne, staan de stacks op de containerterminals in de havens bomvol. Hoe voller de stacks, hoe meer dit een efficiënte afhandeling in de weg staat. Er gaat veel tijd verloren met het ‘uitgraven’ van de juiste container.

„Zeehavens willen de stacks zo leeg mogelijk houden. De binnenvaart mag de export-containers pas kort voor aankomst van de zeeboot aanleveren. Import-containers moeten zo snel mogelijk worden afgevoerd. Zo lopen de containerterminals in het binnenland ook vol. Daar zat altijd het ‘ademend vermogen’ in de keten, maar inmiddels is alle lucht uit het systeem geperst. Het lijkt op een schuifpuzzel, met steeds meer stukjes en steeds minder open vakjes.”

Hoe moet de zorgwekkende situatie in de binnenvaart worden opgelost? Wachten totdat het gaat regenen?

„Het is zeker niet zo dat als de waterstanden weer normaal zijn, de problemen zijn opgelost. Onze oproep aan alle betrokkenen, vervoerders en overheid, is om zorgvuldig met de beschikbare capaciteit om te gaan.

„Het gebeurt nu regelmatig dat schepen na een reis met kolen leeg terugvaren naar Rotterdam om daar weer kolen op te halen. Ze hadden ook lading terug kunnen meenemen. Zo lekt schaarse capaciteit weg.”

Het helpt niet als Rijkswaterstaat onderhoud plant aan een van de sluizen in Weurt, ook al is een deel van het complex honderd jaar oud.

„Wij blijven het belang benadrukken van adequate investeringen in de vaarwegen en het wegwerken van achterstallig onderhoud. De huidige stremming van sluis Weurt door achterstallig onderhoud is helaas een actueel voorbeeld. Schepen moeten sinds anderhalve week omvaren via de sluis bij Grave, waardoor lange wachttijden ontstaan.

„Verder is het noodzakelijk dat vaarwegen worden uitgebreid om bij laagwater langer te kunnen blijven varen en dat het tekort aan personeel in de binnenvaart wordt aangepakt. Alleen dan kan de binnenvaart zich blijven inzetten om het Europese logistiek systeem in beweging te houden.”