Bij -10 graden hakken en schaven aan mythen en legenden op het IJsbeelden Festival in Zwolle

De blokken ijs zijn metershoog opgestapeld en vormen een grillig, bijna surrealistisch landschap van ijsschotsen. Enkele blokken zijn doorzichtig, andere wit. Ook sneeuw is neergedwarreld, opgestoven in de hoeken of bij elkaar geveegd.

Ruim veertig ijskunstenaars van 16 verschillende nationaliteiten werken in de IJsselhallen in Zwolle aan het IJsbeelden Festival, dat als thema heeft Mythen en Legenden. De temperatuur in de hal ligt tussen de -8 en -10 graden, dat is echt koud. Bezoekers wordt aangeraden zich warm te kleden. Grote zoemende koelmachines op elektriciteit, ofwel chillers, houden de temperatuur in de hal laag. Dus ook tijdens openingsuren en dat moet wel, bezoekers stralen warmte uit.

Hier liggen 350.000 kilo ijs en 250.000 kilo sneeuw, afkomstig uit een fabriek in België, klaar om kunstwerk te worden.

Het lawaai van kettingzagen, beitels die in het ijs gehamerd worden, elektrisch aangedreven boormachines, snerpende slijptollen in alle soorten en maten weerkaatst in de vrieshal. De kunstenaars transformeren sneeuw en ijs tot sculpturen, glinsterend in het licht. Het is alsof je een winterschilderij betreedt van een oude meester, als Hendrick Avercamp of Pieter Bruegel de Oude. Wie er gevoelig voor is en de koude wereld heeft gemist, kan zich hier onbekommerd overgeven aan Schneeschmerz en ander ijsheimwee.

In dit feeërieke, bevroren winterwonderland komen bekende en onbekende, eeuwenoude mythen en legenden samen, door de kunstenaars uitgebeeld in herkenbare vormen. Zo ontmoeten we de Eenhoorn, Faust, Oedipus, Aladdin en Dracula, zien we Atlantis onder een ijszee verdrinken. Ook staan we oog in oog Yeti, de verschrikkelijke sneeuwman uit de Himalaya die als een dreigende ijssculptuur in de hoogte torent.

Een van de beeldhouwers is de Nederlandse Marieke van der Meer, die vaardig is in het creëren van zowel zand- als ijssculpturen. Grote beelden van haar staan in de openbare ruimte. Net als de andere carvers, de eigenlijke naam van de ijskunstenaars, draagt ze een gewatteerde jas, moonboots, capuchon met dikke kraag, handschoenen. „Aan de universiteit van Leiden ben ik opgeleid in de klinische neurospychologie, maar het maken van sculpturen heeft het gewonnen”, vertelt ze. Om zich te bekwamen volgde ze een avondopleiding aan de Haagse kunstacademie. Haar werk is Medusa, de Griekse die geroemd werd om haar schoonheid en van wie de haarlokken door de jaloerse Athene veranderden in een tooi van slangen.

Zowel klassieke als hedendaagse verhalen zijn voor artistiek leider en samensteller van de expositie Anique Kuizenga de inspiratiebron. Ze nodigde kunstenaars uit voor dat specifieke onderwerp. Naast Medusa zeilt het spookschip de Vliegende Hollander en zijn de Weerwolf en de Rattenvanger van Hamelen en diens ijsratten aanwezig in de 1300 vierkante meter grote hal. In een heuse ijsbar krijgen bezoekers kruidenbitter ingeschonken tegen de kou; ook voor de kinderen is er een hartversterking.

Blokken ijs van 1.500 kilo

Van der Meer laat trots het gereedschap zien waarmee ze Medusa boetseert, of eerder tevoorschijn tovert uit het ijs. „Met die blokken begint het”, legt ze uit, „ze wegen zo’n 1.500 kilo, zijn twee meter hoog, anderhalve meter breed en vijftig centimeter diep. Dat zijn de zogenoemde big blocks. De eerste fase is altijd visueel: ik verzamel talloze illustraties van Medusa, met haar opengesperde ogen en vooral die grillige slangen in haar haren. Vervolgens schets ik met behulp van een donkere stift de contouren van het silhouet op het ijsblok en zaag met de kettingzaag de eerste vorm. Grof geschut, om het zo te zeggen. Daarna begint het fijne, minuscule werk met scherpe beitels en schraapbeitels tot de allerfijnste boren, mesjes en priemen. IJscarven is precisiewerk, al ziet niet iedereen dat aan de sculpturen af.”

De carvers maken hun gereedschap zelf, laat ze weten, er is geen winkel voor. De groep is klein en telt wereldwijd zo’n honderdvijftig leden, ze kennen elkaar allemaal en leren van elkaar. Zo zijn de Russische carvers bedreven in de weergave van de anatomie van een figuur en hebben de Nederlandse carvers geleerd meer conceptueel te denken.

Naast sculpturisten met een Canadese, Finse, Russische of Noord-Amerikaanse afkomst bevindt zich ook de Indonesische kunstenaar Oka Sutama. Het maken van ijssculpturen noemt hij een „zoete verslaving”. Sutama ziet er met zijn reusachtige, met bont gevoerde capuchon die ver over zijn ogen valt indrukwekkend uit. Hij komt van Bali, waar hij de houtsnijkunst beoefende: „Op Bali leeft de eeuwenoude traditie van het hout bewerken en het snijden van figuren uit hout, vooral abstracte afbeeldingen en versieringen in vloeiende, ranke vormen. Die kunst beoefende ik al vanaf mijn jeugd. Toen ik elf jaar geleden in West-Europa kwam en mijn eerste winter hier beleefde met sneeuw en ijs wist ik heel zeker: ik wil ijskunstenaar worden.”

Sutama wijdt zich aan Rama en Sinta, twee personages uit de Indiase mythe Ramayana die ook in Indonesië grote bekendheid heeft, onder meer als wajang-voorstelling. Rama en Sinta koesteren een eeuwige liefde voor elkaar, maar demonvorst Rahwana probeert hen te scheiden. Met verfijning en precisie kerft Sutama de drie figuren in het ijs; waar het glad moet zijn, zoals bij de ogen en gezichten, gebruikt hij een slijpmachine. Voor bijvoorbeeld de wittere gewaden hanteert hij de schraapbeitel. Uit het ijs beitelt en ciseleert hij een bosrand te voorschijn. Weelderige groei van bladeren en sierlijke tropenbloemen uitgedrukt in ijs, het is een bijna verwarrende ervaring.

Bermudadriehoek

Vlak naast zijn werk in wording verbeeldt Jaap Tichler de Bermudadriehoek, de plek in de Atlantische Oceaan waar schepen en vliegtuigen op mysterieuze wijze verdwijnen. Van oorsprong is Tichler horlogemaker. Zijn sculptuur is als een theaterscène. Een manshoge driehoeksvorm vormt de entree, daar moet de bezoeker doorheen. „Dat is niet zonder gevaar”, waarschuwt Tichler, „want als je erdoorheen stapt kun je zelf ook voorgoed verdwijnen in die gevaarlijke driehoek. De vloek rust op je.”

Heb je toch de stap genomen, dan ontvouwt zich een woeste zee met golven van zwart ijs. Een schip verkeert in nood en een vliegtuig, een ouderwetse Douglas DC 3 met propellers, tuimelt omlaag, de tropische ijszee in. Elk detail is minutieus vormgegeven.

Dankzij het werk van ijsmeester Kuizenga kent de hal met sculpturen een levendige afwisseling: naast de strakke architectuur van de Bermudadriehoek golft het monster van Loch Ness over een bevroren meer. In een kinderkamer zit een bang meisje op bed met een pop op haar schoot, terwijl achter haar een monster opduikt, het is de boogey man die met blinkende tanden en opengesperde ogen uit het donker opspringt. Zo’n scène is precies wat Kuizenga voor ogen staat: „De mythen en legenden bestaan uit lange verhalen, neem bijvoorbeeld Oedipus. Die steekt zichzelf de ogen uit nadat hij erachter komt dat hij met zijn moeder sliep en zijn vader vermoordde. De sfinx vertelt hem dat, maar eerst begrijpt hij het niet. Daar wijdde Sophocles een hele tragedie aan. Wij maken er één dramatisch moment van, waarin Oedipus de sfinx ontmoet. Dat geldt voor alle verhalen, die worden uitgedrukt in één cruciaal moment.”

„Dat winters iets zouden zijn uit het verleden, evenals schaatsen en besneeuwde bossen, draagt bij tot de verwondering”, vindt Kuizenga. „Al zijn de winters van weleer er nauwelijks nog, hier dwalend tussen de ijsbeelden ervaar je de koude van vroeger, ademwolkjes uit je mond.”

Mythen en Legenden. IJsbeelden Festival, IJsselhallen, Zwolle. T/m 25/2. Inl: ijsbeelden.nl

Leeslijst Mail de redactie

Lees verder…….