‘Beste G19’, zo begon Zelensky zijn toespraak voor de G20

„Beste G19”. De Oekraïense president Volodymyr Zelensky sprak dinsdag de regeringsleiders van de G20 per videoverbinding toe met een onmiskenbare sneer naar Vladimir Poetin, die ook lid is van de G20, maar die niet naar de jaarlijkse vergadering gevlogen was. „Er zijn geen excuses voor nucleaire chantage”, zei Zelensky. „En ik dank jullie, beste G19, dat jullie dit duidelijk maken.”

Terwijl de G20 op Bali over de oorlog vergaderde, lanceerde Poetin raketaanvallen op verschillende Oekraïense steden, ook op Kiev, waar op dat moment minister Wopke Hoekstra (Buitenlandse Zaken) op bezoek was. Hoekstra en zijn delegatie moesten de schuilkelder in.

Op Bali liet Poetin het incasseren van kritiek op de invasie over aan minister van Buitenlandse Zaken Sergej Lavrov, die het dinsdagavond halverwege de top voor gezien hield en vertrok. En kritiek was er genoeg. Diplomaten bereikten overeenstemming over een slotverklaring, die onder persbureaus circuleerde en die uiterst kritisch is over de oorlog. „De meeste leden veroordelen de oorlog in Oekraïne en onderstrepen dat hij leidt tot immens menselijk lijden en de problemen in de wereldeconomie versterkt.” Ook wordt het gebruik van nucleaire wapens veroordeeld en in algemene termen gesteld dat dit geen tijdperk van oorlog mag zijn.

Europese diplomaten gingen ervan uit dat de leiders de tekst woensdag formeel zullen aannemen. Ze is scherp genoeg voor het Westen, maar biedt grootmacht China, die Rusland verbaal steunt, een uitweg.

Voedselschaarste

Een G20-slotverklaring brengt het einde van de oorlog niet onmiddellijk dichterbij, maar is een steun in de rug voor Oekraïne en maakt Moskou nogmaals duidelijk dat de oorlog mondiaal weinig enthousiasme losmaakt en tot veel problemen leidt, waaronder voedselschaarste. Een slotverklaring onderstreept bovendien dat het zinvol is om in G20-verband te vergaderen, ook in een tijd van oorlog en grote spanningen tussen de grootmachten VS en China.

Het Westen haalde in de vergaderingen fel uit naar Rusland, zoals het dat al sinds februari doet. Maar ook landen die de confrontatie met Rusland het liefst uit de weg zouden gaan, worden kritischer en dringen aan op een diplomatieke oplossing. De Indiase premier Narendra Modi zei: „Ik heb herhaaldelijk gezegd dat we terug moeten keren op het pad van staakt-het-vuren en diplomatie.” Vorige maand heeft Modi al eens tegen Poetin gezegd dat „dit geen tijdperk voor oorlog” is. De Chinese president Xi Jinping richtte zich op de gevolgen van de oorlog. De G20 moeten „zich verzetten tegen pogingen om voedsel en energie in te zetten als wapens”.

Overleg achter de schermen

Indonesië heeft als gastland maandenlang achter de schermen overleg gevoerd over een tekst waarmee zowel het anti-Rusland-kamp als de neutrale landen kunnen leven. Terwijl het Westen zich in februari onmiddellijk achter Oekraïne schaarde, hielden veel landen in Latijns-Amerika, Afrika en Azië zich op de vlakte. Ze vinden de oorlog een Europese aangelegenheid, hebben belang bij een goede relatie met Rusland zelf of met Ruslands vriend China, en hebben er soms geen behoefte aan zich voor een westers karretje te laten spannen. Volgens westerse diplomaten kwam het compromis tot stand dankzij het geduld van Indonesië en een bemiddelende rol van India.

Europese diplomaten presenteerden de veroordeling als een kleine overwinning, maar het westerse verhaal over de oorlog is daarmee nog niet het dominante verhaal. Een andere graadmeter voor de mondiale opvattingen over de oorlog zijn de stemmingen over Oekraïne-resoluties in de Algemene Vergadering van de VN. Terwijl op Bali een stevige slotverklaring binnen handbereik kwam, stemden in New York maandag maar 94 landen van de 193 voor een resolutie die Moskou veroordeelt tot herstelbetalingen aan Oekraïne. Een opvallend aantal landen onthield zich van stemming.

Een groot aantal leiders hield op Bali een pleidooi voor een diplomatieke oplossing van het conflict, aldus waarnemers. Tegelijk werd bekend dat CIA-baas William Burns in Ankara gesprekken voert met zijn Russische tegenpool Sergej Narysjkin, zoals eerder nationaal veiligheidsadviseur Jake Sullivan gesprekken voerde met Moskou. Die gesprekken zijn, aldus de VS, vooral gericht op het indammen van risico’s, waaronder nucleaire. President Biden onderstreepte maandag op een persconferentie dat er niet over Oekraïne gesproken zal worden zonder Oekraïne.

Lees ook: Op de G20 toont Indonesië zijn toenemende zelfvertrouwen op het wereldtoneel

Zelensky, die net in Kiev was teruggekeerd uit het bevrijde Cherson, zei tegen de vergadering op Bali dat Oekraïne voorlopig nog wil vechten. Hij vergeleek de bevrijding van de enige grote stad die Poetin wist in te nemen met D-Day, de landing van de geallieerden in Normandië, het begin van het einde van de Tweede Wereldoorlog. „Om het hele land te bevrijden, moeten we nog een tijdje doorvechten.”

Hij deed in zijn boodschap een beroep op de G20 om hem niet in de richting van een vredesakkoord te duwen dat afbreuk doet aan de onafhankelijkheid van Oekraïne en hem dwingt een compromis te sluiten met zijn geweten.

Geen nieuw Minsk-akkoord

Zelensky wil „niet zomaar” een of andere vrede, maar een vrede gebaseerd op het VN-Handvest en het internationaal recht. Hij zei dat er geen ‘Minsk’-3 zal komen, verwijzend naar de Minsk-akkoorden, die in 2014 een staakt-het-vuren mogelijk maakten. Hij is bang dat Rusland zo’n akkoord meteen zou schenden. „Als we geen concrete actie ondernemen om de vrede te herstellen, zou Rusland weer proberen jullie allemaal te bedriegen en de oorlog bevriezen, net op het moment dat zijn verliezen in het oog lopen.”

Zelensky presenteerde een tienpuntenplan voor vrede. Pas als er aan die punten is voldaan, „kan een document waarin het einde van de oorlog wordt bevestigd door partijen getekend worden”. Zo wil hij onder meer dat de veiligheid van kerncentrales wordt hersteld en Rusland ophoudt met nucleaire dreigementen, dat de infrastructuur en de voedselvoorziening hersteld worden en dat krijgsgevangenen en gedeporteerden vrijgelaten worden. Oorlogsmisdadigers moeten berecht worden en er moeten afspraken komen over de veiligheid van Oekraïne.

Over elk van die punten kan er onderhandeld worden met behulp van buitenstaanders en de VN, naar het model van de graandeal, die door bemiddeling van Turkije tot stand kwam. Zelensky riep de G20-leiders op om zich over een of meerdere onderhandelingspunten te ontfermen.

„Vrede is een mondiale waarde, belangrijk voor iedereen in de wereld”, rondde hij af. „Ik ben ervan overtuigd dat u dat ook zo ziet, leiders van de G19.”

Correctie (16 november 2022): Narendra Modi is de premier van India, niet de president, zoals hierboven eerder stond.