Belangrijkste toneelprijzen vanaf nu genderneutraal

Met ingang van dit theaterseizoen worden de belangrijkste acteerprijzen van Nederland, de VSCD Toneelprijzen, genderneutraal onder de nieuwe verzamelnaam Theo d’Or. De Theo d’Ors worden uitgereikt in drie categorieën: voor de meest indrukwekkende acteerprestatie in een dragende rol, voor de meest indrukwekkende acteerprestatie in een bijdragende rol, en voor de meest innovatieve bijdrage aan het theaterveld. Dat heeft de Vereniging van Schouwburg- en Concertgebouwdirecties (VSCD) woensdag bekendgemaakt.

Twee weken geleden kondigde Tobias Kokkelmans, directeur van het Nederlands Theater Festival al aan dat de huidige prijzen Louis d’Or en Theo d’Or (beste mannelijke en vrouwelijke hoofdrol van het afgelopen seizoen) en de Arlecchino en Colombina (beste bijrol) dit jaar voor het laatst werden uitgereikt. Die prijzen bestonden bijna 70 jaar, sinds 1955.

De theaterwereld volgt met dit initiatief de filmsector, waar bij de prijzen voor filmacteurs, de Gouden Kalveren, eenzelfde verandering in 2021 doorgevoerd. Daar ontstond echter grote discussie over de verandering, omdat bij een kleiner aantal prijzen vrouwelijke acteurs nog meer in de verdrukking zouden komen. In 2021 werden de Gouden Kalveren voor hoofd- en bijrol in speelfilm en dramaserie inderdaad aan vier (cis-)mannelijke acteurs uitgereikt – in 2022 gingen de prijzen naar twee (cis-)mannen en twee (cis-)vrouwen.

Volgens Timos Krabben, woordvoerder voor de VSCD, is de belangrijkste reden voor het aanpassen van de prijs het veranderde denken over gender. „We onderkennen dat de Toneelprijzen een belangrijke voorbeeldfunctie hebben en dat het binaire genderonderscheid niet meer bij deze tijd past. Door het gender-inclusief maken van de prijzen willen we de discussie over gender en genderongelijkheid ook aanwakkeren, als een positieve aanmoediging aan het veld om dat thema op de agenda te houden. Daar hoort óók de positie van de vrouw bij, die mag zeker niet ondergesneeuwd raken.”

De nieuwe innovatieprijs is ook op acteurs gericht, maar dan wel inde breedste zin van het woord. „De nieuwe prijs is voor mensen die op een bijzondere wijze vorm geven aan hun rol en is gericht op theatervormen waarvan we nog niet eens weten dat ze bestaan. De prijs hoeft ook zeker niet aan één enkele persoon te worden uitgereikt, het kan net zo goed om een groep spelers gaan.”

Lees ook: ‘De beste acteur wint een andere prijs dan de beste actrice, waarom eigenlijk?’

Reacties

Kersverse Theo d’Or-winnares (oude stijl) Mariana Aparicio juicht het „ontzettend” toe dat er verandering komt. „Ik verbaas me over hoe veel mensen nog altijd aanstoot nemen aan het idee van genders naast man en vrouw, dus erg goed dat de VSCD deze stap zet. Ik hoop wel dat de VSCD indien nodig over een tijd aanpassingen durft te maken, mocht dat nodig zijn – en dat het een levende discussie blijft. Ik vind het bij voorbeeld wel knalzonde dat het van vier naar drie prijzen is gegaan. Ik zou het mooi vinden als daar nog een prijs voor ‘samenspel’ aan wordt toegevoegd, zoals ze die ook in België hebben. Ik vraag me ook af of het onderscheid tussen hoofd- en bijrol nog zo zinvol is in deze tijd – in het Nederlandse theater wordt ontzettend veel collectief werk of interdisciplinair werk gemaakt. Het is toch een collectieve kunstvorm.”

Rikkert van Huisstede, artistiek leider van Boys Won’t Be Boys, het grootste genderqueer theatercollectief van Nederland, juicht de verandering ook toe. „Ik dacht bij die prijzen altijd: ik val sowieso niet onder ‘mannelijk’ of ‘vrouwelijk’, dus ik kom niet in aanmerking. Dus ik ben in ieder geval blij dat er geen voorselectie meer wordt gemaakt op basis van geslachtskenmerken, en dat het binaire denken daarmee wordt uitgedaagd. Maar bij prijzenceremonies blijft het pervers dat van kunstenaarschap een wedstrijdje wordt gemaakt, daarmee creëer je automatisch een incrowd en een outcrowd. Dat doorbreken lijkt me de belangrijkste opdracht voor de Prijzen en het Gala.”

Theaterdramaturg en programmeur van het trans filmfestival TranScreen Selm Merel Wenselaers is voorzichtig positief. „Het moet geen window dressing zijn. We zitten op dit moment in een extreem heftige periode, waarin trans mensen overal en altijd de schuld krijgen, en dat betekent dat iedere verandering echt goed geschraagd moet worden, en goed doordacht – want het zijn de trans en non-binaire mensen die de backlash te verstouwen krijgen. Dus de verandering is goed, maar de VSCD moet er dan ook 100 procent voor staan en niet terugschrikken voor eventuele kritiek. En het moet het begin van een breder gesprek over gendergelijkheid zijn, niet het eindpunt.”