Andrea Arnold: ‘Kijk naar een koe als een bewust levend schepsel’

Naast haar andere filmprojecten werkte de gevierde Britse regisseur Andrea Arnold vier jaar lang aan haar eerste documentaire Cow. De film nam zoveel tijd in beslag omdat ze een melkkoe volgt vanaf de geboorte tot de dood. Arnold is bekend van indringende speelfilms als Fish Tank (2009) en American Honey (2016). De overstap naar documentaire is minder groot dan op het eerste gezicht misschien lijkt. Arnold werkt ook in haar speelfilms altijd in en mét de werkelijkheid – haar werk is daardoor opmerkelijk rauw, authentiek en gespeend van al te opzichtig moralisme.

Voor Cow streek ze geregeld neer op een tamelijk gemiddelde boerderij in Kent. Ze volgt haar koe Luma eerst als kalf, laat vervolgens zien hoe ze wordt klaargestoomd voor de melkproductie, hoe Luma eigen kalveren op de wereld brengt en hoe haar economische waarde geleidelijk afneemt naarmate ze minder melk kan geven. Arnold haakt niet nadrukkelijk naar mededogen met het dier bij de kijker. Elk commentaar ontbreekt – de kijker moet zelf de vraag beantwoorden of dit een al dan niet ethische manier is van omgaan met een dier.

Het blijkt opmerkelijk eenvoudig te zijn om een film lang geboeid te blijven door de niet-menselijke hoofdpersoon van Cow. „Aan de reacties heb ik gemerkt dat mensen vooral veel van zichzelf projecteren op de film”, vertelt Arnold in november tijdens een bezoek aan het Amsterdamse documentaire-festival IDFA. „De film roept bij sommige mensen associaties op aan moeilijke perioden in hun eigen leven: associaties met opgesloten zijn in een gevangenis, of pijnlijke gebeurtenissen in hun eigen verhouding met hun moeder.

„Ik dacht dat ik een zachtaardige film had gemaakt, maar de reacties blijken soms best heftig te zijn. Ik dacht dat ik een film had gemaakt over een koe, maar uit de reacties maak ik op dat er misschien ook nog heel andere thema’s aan de orde komen. Dat is op zich niet zo gek. Als je intensief aan een film werkt, komen er onvermijdelijk onderwerpen en thema’s in terecht die voor jou persoonlijk van groot belang zijn. Dat hoeft helemaal niet bewust te zijn. Ik heb nooit eerder met een film zo’n open dialoog met het publiek teweeg weten te brengen.”

Wat waren voor u de meest opvallende reacties?

„Ik wil daar niet al te diep op ingaan. Ik kan er zelf absoluut niet tegen als iemand zijn eigen werk uitgebreid begint uit te leggen aan het publiek. Dat kan het gesprek over de film alleen maar schaden. Ik denk dat het goed is als kijkers zelf hun eigen betekenis aan de film geven.”

Die vrijheid voor de kijker zit ook in uw films zelf. U laat altijd veel ruimte open voor de interpretatie.

„Dat is film, toch? De wereld is momenteel enorm gepolariseerd. Dat is misschien het effect van sociale media. We nemen informatie alleen nog in kleine brokjes tot ons op Twitter en Instagram. Dat zorgt er wellicht voor dat we in ons denken steeds minder nieuwsgierig zijn. Met mijn films probeer ik de nieuwsgierigheid van de kijker te wekken, veel meer dan een bepaalde visie aan de toeschouwer op te leggen.”

U bent heel betrokken bij de sociale thema’s in uw films, maar u maakt geen activistische films.

„Sommige mensen zien mijn films wel zo. Mensen zijn nooit alleen maar goed of kwaad. Ze kunnen op dezelfde dag iets doen wat absoluut kwaadaardig is en een goede daad verrichten. We zijn zeer onvolmaakte wezens.

„Tussen zwart en wit zitten nog zoveel andere kleuren. Polarisering brengt ons niet veel verder. Het gedrag van mensen heeft vaak alles te maken met de wereld waar ze uit voortkomen. Sommige mensen kunnen zich helemaal niet anders gedragen dan ze doen. Moeten we zulke mensen dan maar gewoon afschrijven?”

Zelfs over onze huidige relatie tot dieren spreekt u niet expliciet een oordeel uit.

„Ik wil daar dus niet te veel over zeggen. Maar wel dit: de film is gemaakt vanuit het idee dat we als mensen het contact met de natuur hebben verloren. Dat gevoel heb ik al heel lang. Ik ben zelf opgegroeid in een groot wooncomplex met sociale huurwoningen aan de rand van Londen. Mijn moeder was zestien toen ik werd geboren en mijn vader achttien. Mijn vader was er nooit, mijn moeder was misschien gewoon te jong om kinderen op te voeden. Daardoor heb ik een heel vrije jeugd gehad, zonder al te veel toezicht.

„Ons wooncomplex stond dicht bij de natuur. Als kind was ik altijd buiten aan het spelen. Als thuis de boel weer eens ontplofte, ging ik naar buiten om tot rust te komen in de natuur. Daarna kon ik het zoveelste drama thuis weer beter aan. Die verbondenheid met de natuur heb ik altijd behouden. Daarom zitten er zoveel scènes met dieren in al mijn films. Voor mij is dat een heel vanzelfsprekende manier om me uit te drukken. Als ik een scène heb met een personage dat woedend is, stop ik er meteen een bij in. Dat gebeurt haast ongemerkt.

Lees hier de recensie van ‘Cow’

„We zijn als mensen zelf onderdeel van de natuur. We zijn dieren. Slimme dieren misschien, maar wel dieren. De film is mijn bescheiden poging om dat besef wat meer te laten doordringen. Kijk nu eens naar een dier, een koe, als een bewust levend schepsel, waarmee wij als mensen verbonden zijn. Kijk niet weg, want dat is wat mensen al te vaak doen. We willen vaak helemaal niet weten waar het voedsel in onze winkels vandaan komt.”