Actrice Hanane Hajj Ali: ‘Hoe komt een moeder tot het doden of offeren van haar kinderen?’

Hoe komt een moeder tot het doden of offeren van haar kinderen? Waarom jaagt een land zijn eigen bewoners weg? De Libanese Hanane Hajj Ali (1959) werpt deze vragen op in Jogging, haar bekroonde ‘one-woman’-show die zij aankomend weekend opvoert tijdens het jaarlijkse theaterfestival Brandhaarden, met dit jaar als thema ‘Female Voices’, in het Internationaal Theater Amsterdam.

Als zestienjarige ontdekte Hajj Ali het theater in de kelders van Beiroet, schuilend voor het geweld van de burgeroorlog. Bijna vijf decennia later is het voor de actrice, schrijfster en activiste nog steeds een cruciaal middel om haar eigen land en medebewoners te begrijpen, bevragen en bekritiseren.

Want hoewel Hajj Ali Jogging al sinds 2017 opvoert, is het stuk tot haar spijt alleen maar actueler geworden. Libanon kabbelt al maanden voort zonder president, de economie bevindt zich sinds 2019 in een duikvlucht, de Libanese Pond wordt met de dag minder waard, en nog altijd verlaten vele mensen het land in de hoop op een betere toekomst elders. Ook de ontploffing in de haven in 2020, waarbij Hajj Ali een groot deel van haar persoonlijke archief verloor, sleept Beiroet nog elke dag met zich mee.

Bovendien is ze tijdens het interview met NRC nog maar amper bekomen van de aardbeving die de dag ervoor Zuid-Turkije en Noord-Syrië zwaar trof en tot in Libanon te voelen was. „Het was natuurlijk niet zo hevig als daar, maar we waren doodsbang”, vertelt ze in een videogesprek. „Mensen in Libanon kunnen zich op dit moment in de geschiedenis geen tragedies meer veroorloven.”

Krankzinnige stad

Een bekende tragedie vormt wél de basis voor Jogging, voortgekomen uit losse ideeën en gedachten die Hajj Ali tien jaar geleden opdeed tijdens het hardlopen door de straten van Beiroet – haar dagelijkse remedie tegen kwalen als osteoporose, obesitas en depressie. Die hardloopronde vormt ook de setting van het stuk. Hoewel gefascineerd door Medea, de Griekse mythologische figuur en hoofdpersonage in de gelijknamige tragedie van Euripides, kon Hajj Ali zich nooit indenken dat een moeder haar kinderen kon doden, zoals Medea doet uit wraak op haar man Jason.

Totdat haar eigen zoon op 7-jarige leeftijd kanker krijgt, en de actrice hem in een droom doodt om hem het lijden te besparen. De geboorte van die verwantschap met Medea is het fundament van de solo die draait om de verhalen van vier vrouwen – Medea, Hajj Ali zelf, en twee andere moeders die hun kinderen doodden of offerden aan een god en het martelaarschap.

Hajj Ali: „In het stuk vraag ik mij af: wie is Medea? Ben ik het, of jij? Is het Beiroet, de stad waar het leven steeds krankzinniger wordt? Een antwoord heb ik niet, maar wat ik wel weet, is dat duizenden moeders, uit Libanon, Irak, Palestina, Syrië, Jemen, hun kinderen geen toekomst kunnen geven. Ik zie de stad als een soort monster, een liefhebbende moeder die haar kinderen ook wegjaagt en doodt.”

Visionair

Het kostte Hajj Ali enkele jaren om tot de huidige, minimalistische vorm van het stuk te komen. De eerste monologen bouwde ze aanvankelijk uit met een loopband, experimenterend met licht en geluid en meerdere camera’s. Het antwoord was minderen: weg met alle apparatuur en complexiteit. „Ik wilde een ontmoeting met het publiek, met andere burgers, en de cruciale problemen in het land bespreekbaar maken. Ik voelde dat Libanon op zo veel niveaus – economisch, sociaal, politiek – enorme problemen aan het ontwikkelen was.”

Dat zijn problemen waar anderen niet over willen praten, zegt ze. Zoals over het sektarisme in Libanon, dat vaak langs religieuze lijnen loopt en functies in de overheid en politiek verdeelt onder mensen van soennitische, sjiietische en christelijke afkomst. Of over de corrupte elite die publieke middelen al decennialang uitmelkt. Maar ook stellige overtuigingen van haar medeburgers stelt ze ter discussie, martelaarschap bijvoorbeeld, soms tegen het zere been van iemand in het publiek.

Het is ook, zegt Hajj Ali, een stuk over de vrijheid van meningsuiting. Van het begin af aan wist ze dat Jogging niet door de autoriteiten goedgekeurd zou worden, waardoor ze het niet in een formele setting, zoals in theaterzalen, kon opvoeren. En dus speelt ze Jogging op plekken als stadstrappen, pleinen, universiteiten, kleine dorpen en vluchtelingenkampen in Libanon.

Om het actueel te houden, verandert ze nog weleens een scène. „Op een gegeven moment citeer ik Hamlet, over hoe ik de geur van rottende dingen in de stad ruik. Sinds 2020 is er geen beter voorbeeld van wat er hier mis is dan het gebrek aan actie en oplossingen sinds die explosie. De explosie heeft de strekking van Jogging alleen maar bevestigd.”