ABN: het uitkopen van boeren is het effectiefst – maar het is wel een dure optie

De effectiefste manier om de stikstofuitstoot in de melkveesector terug te dringen, is door de boeren uit te kopen, hun vergunningen in te nemen en restricties op te leggen voor het gebruik van de grond voor andere landbouwdoeleinden. Dat is ook veruit de duurste oplossing. Dit blijkt uit onderzoek van het agrarisch adviesbureau CLM, dat deze donderdag wordt gepubliceerd, in opdracht van ABN Amro.

CLM onderzocht de effectiviteit en kosten van veertien stikstofverlagende maatregelen in de melkveesector: van het uitkopen van boeren, het omschakelen naar biologische, duurzamere landbouw tot het nemen van technische maatregelen in de stallen. Het ABN-advies moet melkveeboeren en bestuurders helpen bij „soms lastige keuzes”.

De Raad van State oordeelde in mei 2019 in de inmiddels beruchte uitspraak dat Nederland te weinig doet om de uitstoot van stikstof terug te dringen. De natuur verslechtert: de bodem verzuurt, planten- en bomensoorten verdwijnen, het aantal insecten, vogels en dieren neemt af.

Lees ook dit artikel: Hoe staat de natuur ervoor? Vragen en antwoorden over het Nederlandse stikstofprobleem

De landbouw is verantwoordelijk voor 60 procent van de totale uitstoot van stikstof in Nederland, volgens onderzoeksbureau TNO. Het kabinet wil dat de stikstofuitstoot in 2030 is gehalveerd. Provincies moeten deze opdracht uitvoeren. Over hoe de uitstoot moet worden teruggebracht, verschillen de meningen.

ABN Amro zette veertien maatregelen op een rij en bekeek de effectiviteit en het prijskaartje. De hoofdconclusie is weinig opzienbarend: een combinatie van verschillende maatregelen kan Nederland uit het „stikstofmoeras” trekken. ABN ging uit van een gemiddeld melkveebedrijf met 120 melkkoeien, dat jaarlijks 3.168 kilogram stikstof uitstoot.

Technische oplossingen

Wat opvalt: opkopen is veruit de meeste effectieve maatregel en levert 48 tot 59 procent minder uitstoot op. Maar het is ook zeer duur, volgens ABN: omgerekend zo’n 50 tot 84 euro per kilo stikstofreductie. Tel daarbij op het intrekken van de vergunning, het slopen van de stallen en het eventueel afwaarderen van de boerengrond – waardoor restricties worden opgelegd aan het gebruik van de landbouwgrond, de productie dus omlaaggaat en gederfde kosten moeten worden gedekt door het Rijk – en je komt al snel boven de 1,5 miljoen euro uit bij uitkopen.

Bovendien, zo bleek twee weken geleden uit onderzoek van het Planbureau voor de Leefomgeving, verwacht het Rijk al decennia onrealistisch veel van het uitkopen van boeren. Regelingen vallen telkens tegen, zowel qua effect als animo. Melkveehouders hebben voor „enkele miljarden euro’s aan leningen” openstaan bij de ABN.

En een melkveebedrijf verplaatsen? Dat levert ongeveer een even grote stikstofwinst op, maar is ook duur, volgens de ABN.

Door om te schakelen naar een meer biologische doordat er minder koeien per hectare zijn. De uitstoot daalt zo met 20 procent, volgens ABN, maar de vraag is of dit volstaat. Daar komt bij: minder koeien betekent minder melk en dus minder inkomsten. ABN gaat er in dit geval van uit „dat de markt ruimte biedt voor extra biologische zuivel” en dat kosten voor een meer biologische bedrijfsvoering „worden gecompenseerd door een hogere melkprijs”.

Innovatieve maatregelen, zoals technische oplossingen in de stallen van boeren (denk aan luchtwassers of mestvloeren die mest en urine snel scheiden waardoor minder uitstoot ontstaat) kunnen „een belangrijke bijdrage” leveren aan de verlaging van de stikstofuitstoot, schrijft ABN. Een stikstofuitstootafname van 15 tot ruim 20 procent, voor een fractie van het geld.

Maar op het gebruik van technische maatregelen is ook kritiek. Zo leveren de apparaten niet altijd wat ze beloven en zetten boeren sommige apparaten ’s nachts uit omdat ze veel stroom verbruiken.

Deze week publiceerden onderzoekers van Wageningen University & Research (WUR) een rapport waarin ze concludeerden dat beloofde reductiepercentages van sommige technische oplossingen lager uitpakken dan gehoopt. „Emissiearme technieken in de veehouderij doen niet altijd wat ze moeten doen”, schrijven de onderzoekers. Soortgelijke onderzoeken verschenen de afgelopen jaren al vaker, ze werden onder meer geschreven door diezelfde WUR of het Centraal Bureau voor de Statistiek.

Geen voorstander van dwingen

Ook Pierre Berntsen, de directeur Agrarische Bedrijven van ABN Amro, kent de onderzoeken. Hij noemt het lage vertrouwen in deze technieken onterecht. Kern van de zaak is, zegt hij, dat de techniek op de juiste manier wordt toegepast en „gemonitord”. Zo werden gladde stalvloeren, zegt hij, „opgeruwd” zodat koeien niet uitgleden, maar daardoor werkten de gootjes waarin de urine moet weglopen naar de mestkelder ook minder goed. „Als je de techniek niet gebruikt zoals deze is bedoeld, werkt die niet goed.” En bovendien is het zaak dat de producenten de technieken blijven verbeteren, zegt Berntsen.

ABN Amro is geen voorstander van boeren dwingen te stoppen met hun bedrijven. „Gedwongen onteigening van bedrijven kost veel tijd en frustreert de samenwerking tussen boeren, provincies en het Rijk”, schrijft ABN. Bovendien, zegt Berntsen, zorgt het „in de persoonlijke sfeer van boeren voor veel onrust en onzekerheid”.