Ziek van de stress: twintigers en dertigers hebben steeds meer last van werkstress

Prestatiedrang, een hoge werkdruk en verkeerde verwachtingen van het werkende leven: het leidt bij jonge werknemers in toenemende mate tot werkstress. Dat blijkt uit cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). Gaf in 2016 nog 17,1 procent van de 25- tot 35-jarigen aan psychische vermoeidheid door werk te ervaren, in 2021 was dat 23,4 procent. Ook op indicatoren als ‘uitgeput door werk’, ‘emotioneel uitgeput’ en ‘leeg voelen’ is een stevige toename te zien. Sudderen stressklachten op het werk te lang door, dan ligt langdurig verzuim op de loer.

„Vijf jaar geleden zag ik zelden iemand onder de veertig z’n tweede ziektejaar ingaan. Maar we zien steeds meer twintigers en jonge dertigers die lang uitvallen”, zegt Helma Schuldink, als manager loopbaanadviseurs verbonden aan Margolin, onderdeel van arbodienstverlener Zorg van de Zaak. Die langdurige uitval lag vorig jaar 20 procent hoger dan in 2020. Schuldink: „Uit een rondgang onder onze loopbaanadviseurs blijkt dat driekwart van dit langdurige ziekteverzuim onder twintigers en jonge dertigers psychisch van aard is, en vaak gevolg van werkstress.”

Lees ook: ‘Zonder stress geen succes, geen geluk, geen leven’

Oorzaken van werkstress

Een hoge werkdruk, weinig zelfstandigheid: dat zijn volgens Tanja Traag, hoofdsocioloog van het CBS, belangrijke oorzaken van werkstress. Ze ziet dat die stress met name in de zorg en het onderwijs een rol speelt. Door personeelstekorten is de werkdruk daar hoog, terwijl werknemers doorgaans weinig ruimte hebben hun werk zelf in te delen. Daarnaast wordt er veel van werknemers gevraagd. Niet alleen door het werk zelf, maar ook door patiënten of (ouders van) leerlingen. „Naast fysiek is het werk daardoor ook emotioneel belastend, zeker voor werknemers die nog aan het begin van hun loopbaan staan”, zegt Traag.

Dat vooral jonge werknemers vatbaar lijken voor werkstress, heeft volgens Schuldink ook te maken met verwachtingen. „Zeker in deze oververhitte arbeidsmarkt wordt in vacatures vaak van alles beloofd. Mooie arbeidsvoorwaarden, gezellige collega’s, een takenpakket waarin je je kunt ontwikkelen. Vervolgens ga je aan het werk en blijkt het in de eerste paar jaar vooral te draaien om keiharde sales. In sectoren als zorg en onderwijs heerst bovendien een cultuur die niet zozeer mensgericht is, maar vooral draait om targets, rapportages en administratieve last. Daar kun je mee leren omgaan, maar ik merk dat vooral jonge werknemers vaak weinig ruimte krijgen om fouten te maken en te leren. En dat in een levensfase waarin ze nog volop bezig zijn een identiteit te ontwikkelen, worstelen met levensvragen en vooral niet willen falen.”

Daar komt bij dat de grens tussen werk en privé al jaren vervaagt. Werk wordt meegenomen naar huis doordat mensen continu bereikbaar en online zijn. Met andere woorden: ze staan altijd ‘aan’.

Het probleem, zei stressdeskundige Carolien Hamming eerder in een interview met NRC, is niet eens zozeer de stress zelf, maar dat we er onvoldoende van herstellen. „Terwijl een afwisseling tussen inspanning en herstel juist nodig is om gezond te blijven. Herstel je onvoldoende van eerdere activiteiten, maar lever je vervolgens wel weer een nieuwe prestatie, dan bouw je een achterstand op. Die achterstand maakt ons vermoeid én zorgt ervoor dat we gestresst blijven”, zegt Hamming. Hou dat lang genoeg vol zonder op te laden, en je loopt risico om op te branden.

De meeste mensen werken, zelfs met klachten, nog veel te lang door

Inzetten op preventie

Wie uitvalt met psychische klachten als burn-out, overspannenheid, depressie of een angststoornis, heeft over het algemeen veel tijd nodig om te herstellen. Dat heeft er deels mee te maken dat klachten op het moment van uitval vaak al maanden sluimeren. Schuldink: „De meeste mensen werken, zelfs met klachten, nog veel te lang door. Pas op het moment dat alle reserves zijn uitgeput, trekken ze aan de bel. Dan is je accu al zo leeg dat het veel tijd en energie kost die weer op te laden. Bovendien duurt het vaak even voordat duidelijk in kaart is gebracht waar het probleem precies zit. Daarna is het zoeken naar een behandeling die aanslaat. De wachtlijsten in de geestelijke gezondheidszorg helpen daarbij niet mee.”

Volgens Schuldink moeten werkgevers dan ook vooral inzetten op preventie. „Leidinggevenden en hr-medewerkers moeten al vanaf het begin een reëel en echt beeld schetsen van de werkzaamheden. Werk is niet altijd leuk: daar moet je werknemers op voorbereiden. Net als dat het onwaarschijnlijk is dat iemand binnen een jaar een mooie promotie binnensleept.”

Ook is werkstress te voorkomen door meer en betere gesprekken te voeren, zeker met jonge werknemers. „Zodra een werknemer wordt aangenomen, wordt aan diens loopbaanpad nauwelijks nog aandacht besteed. Op dat gebied kan nog veel verbeterd worden”, zegt Schuldink.

Ze raadt werkgevers aan voortdurend in gesprek te blijven. Van welke taken krijg je energie? Wat vind je zwaar? Past deze functie eigenlijk wel bij je of kom je elders beter tot je recht? „Veel werkgevers zijn huiverig om dat gesprek aan te gaan, omdat ze hun werknemer niet kwijt willen. Ze denken ‘niet zeuren, gewoon werken’. Maar daarmee vergroten ze de kans dat een werknemer langdurig uitvalt. Een risico dat ze zich eigenlijk niet kunnen permitteren in deze oververhitte arbeidsmarkt.”