Wet duurzaam ondernemen nog niet van de baan, ondanks kritiek VVD-ministers

Was het een kabinetsstandpunt, of hóópt de VVD alleen dat dit het kabinetsstandpunt wordt? Omdat het nu goed uitkomt in de verkiezingscampagne?

Donderdag berichtten verschillende media dat het kabinet de initiatiefwet duurzaam ondernemen „blokkeert”. De wet veroorzaakte afgelopen weken onrust in de industrie. Als de wet wordt aangenomen, moeten bedrijven meer doen om te voorkomen dat hun activiteiten (vooral in het buitenland) bijdragen aan zaken als uitbuiting, ontbossing, grote milieuschade en kinderarbeid. Landen als Duitsland, Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk hebben al vergelijkbare wetgeving over verantwoord ondernemen.

Lees ook het vragenstuk over deze initiatiefwet: Hoe spannend is het wetsvoorstel verantwoord en duurzaam ondernemen?

„Wat het kabinet niet wil, is dat ons bedrijfsleven op achterstand komt te staan”, aldus VVD-minister Micky Adriaansens (Economische Zaken en Klimaat) donderdag bij monde van een woordvoerder. Ze zei te vrezen dat Nederland minder aantrekkelijk wordt voor bedrijven. Ook, schreef Adriaansens, „wil het kabinet niet dat bedrijven straks verantwoordelijk zijn voor zaken waar zij geen invloed op hebben [zoals ongeregeldheden bij toeleveranciers]”.

Maar het lijkt er helemaal niet op dat het kabinet een gezamenlijk standpunt heeft over de wet. Stieneke van der Graaf (ChristenUnie) was hoogst verbaasd over het nieuws. Volgens haar is er met de initatiefnemers van de wet helemaal geen kabinetsstandpunt gedeeld, en zijn ze gewoon met de ministers in gesprek. Ook een woordvoerder van D66 weet niets van een kabinetsstandpunt en bevestigt dat de Kamerleden en de ministers gewoon met elkaar in gesprek zijn. D66 is lid van het kabinet, en is ook een van de initiatiefnemers van de wet. Ook een bron rond het kabinet meldt dat er geen ‘kabinetsstandpunt’ bestaat over de wet.

Bovendien, zegt Van der Graaf, „is het bij een initiatiefwet de gewoonte dat het kabinet zich terughoudend opstelt. In de Tweede Kamer wordt het debat gevoerd, dáár gaan we argumenten met elkaar uitwisselen. We zijn net begonnen met de wetsbehandeling en nu druk schriftelijke vragen van Kamerleden aan het beantwoorden.”

Mediastorm

De mediastorm rond de wet is al langer aan de gang. Begin januari begon het met een geruchtmakend interview van Boskalis-topman Peter Berdowski in Het Financieele Dagblad. Berdowski klaagde dat de wet hem het ondernemen „onmogelijk maakt” en dreigde (opnieuw, dat deed hij al eerder) te vertrekken uit Nederland. Volgens Berdowski zou het „activistische deel van de maatschappij een bovenmatige invloed hebben gekregen op beleid”.

Ook bedrijvenkoepel VNO-NCW is tegen de wet. „Als er straks iets mis is bij een toeleverancier van een toeleverancier van een toeleverancier in Nigeria, kan het gebeuren dat jij als ceo naar de gevangenis gaat”, zei Ingrid Thijssen van bedrijvenkoepel VNO-NCW in januari bij talkshow Op1. VVD-Kamerlid Pim van Strien herhaalde donderdagmiddag bij een debat over het vestigingsklimaat dat, mocht de initiatiefwet worden aangenomen, ondernemers in de gevangenis kunnen belanden als onderaannemers iets verkeerd doen.

Bedrijven moeten niet onderschatten wat ze kunnen doen

Stieneke van der Graaf Kamerlid ChristenUnie

Helemaal niks van waar, zegt Van der Graaf van de ChristenUnie. Door tegenstanders wordt „echt een spookbeeld geschetst”, zegt ze. Er is in de wet één van de bepalingen juridisch strafbaar gemaakt, namelijk de verplichting om bij jaarverslagen (als dat relevant is) ook te rapporteren over het beleid en maatregelen op het gebied van milieu en mensenrechten. Volgens Van der Graaf borduurt dat voort op bestaande regels over het melden van niet-financiële informatie in jaarverslagen. „En die regels hebben in Nederland nog nooit tot een celstraf geleid.”

VVD-minister Liesje Schreinemacher (Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking) schrijft donderdag in antwoord op vragen van NRC het ermee eens te zijn „dat bedrijven zich rekenschap moeten geven van de wereld om hen heen”. Maar ze vindt dat zulke afspraken op Europees niveau moeten worden gemaakt. „Met het nu voorliggende voorstel zijn wij er nog niet gerust op dat we de regels hier niet strenger maken dan in landen om ons heen.”

Sterke lobby

In de Europese Unie wordt inderdaad gesproken over een conceptrichtlijn voor maatschappelijk ondernemen. Voorstanders van een Nederlandse wet willen daar niet op wachten, omdat ze vrezen dat het nog jaren duurt voordat de Europese wetgeving er is. Daarbij speelt mee dat er een stevige lobby wordt gevoerd door grote, niet-duurzame bedrijven.

Lees ook: Steekt Nederland jaarlijks echt 17,3 miljard in vervuilende industrieën?

Er wordt in Nederland al jaren gepraat over wetgeving voor verantwoord ondernemen. De wet is volgens de initiatiefnemers (naast CU en D66 onder meer GroenLinks, SP en PvdA) een vervolg op internationale OESO-richtlijnen op het gebied van bewust ondernemen en op convenanten die zijn afgesloten. Ook stond in het in 2017 door Rutte III gesloten regeerakkoord het voornemen na twee jaar te bezien of dwingender maatregelen nodig waren voor het bedrijfsleven.

Van der Graaf zegt dat de wetgeving hard nodig is. „There is power in trade. Bedrijven moeten niet onderschatten wat ze kunnen doen om de omstandigheden waarin mensen werken te verbeteren.”