Warme band tussen Polen en Oekraïne bekoelt in aanloop van Poolse verkiezingen

Polen wil Oekraïne niet langer bewapenen en zich richten op de versterking van de eigen defensie, verklaarde de Poolse premier Mateusz Morawiecki woensdagavond. Het is de laatste controversiële uitspraak in een hoogoplopend conflict tussen beide landen rond de export van graan uit Oekraïne, dat zich afspeelt in de schaduw van de Poolse verkiezingen volgende maand.

Aanleiding voor de uitspraak van Morawiecki was de speech van de Oekraïense president Volodymyr Zelensky die tijdens een vergadering bij de Verenigde Naties in New York het importverbod van Polen, Hongarije en Slowakije op Oekraïens graan „politiek theater” noemde, dat Rusland alleen maar in de kaart speelt. Deze drie landen hebben vorige week een importverbod ingesteld op bepaalde Oekraïense producten om, naar eigen zeggen, hun nationale markten te beschermen voor de goedkope voedingsmiddelen.

Lees ook: Export van Oekraïens graan zorgt opnieuw voor ruzie binnen de EU

Hoewel Morawiecki benadrukte begrip te hebben voor de situatie in Oekraïne, dat zich moet verdedigen tegen de „de beestachtige Russische aanval”, zei hij dat „we niet langer wapens overdragen aan Oekraïne, omdat we nu Polen bewapenen”.

Die uitspraak is een opvallende wending in de innige relatie tussen Polen en Oekraïne. Voor de oorlog was de band tussen de twee landen kil, maar sinds de Russische invasie is dat helemaal gekanteld. President Zelensky noemde zijn Poolse collega Andrzej Duda regelmatig zijn „vriend” en benadrukte dit jaar nog de „eeuwige vriendschap” tussen beide landen. De twee lieten de afgelopen maanden geen moment voorbij gaan om elkaar innig te knuffelen voor de camera’s.

Instemming Moskou

Maar eerder deze week liet Duda een ander gezicht zien. De Poolse president vergeleek Oekraïne met een drenkeling die „alles vastgrijpt om boven water te blijven” en daarmee anderen mee de diepte in kan sleuren. Daar moet Polen, „de redder”, voor oppassen, waarschuwde hij. Die uitspraak zorgde voor instemming in Moskou. „Ik ben het nog nooit zo eens geweest met Duda”, zei een woordvoerder van het Russische ministerie van Buitenlandse Zaken.

De Poolse president Andrzej Duda vergeleek Oekraïne met een drenkeling die „alles vastgrijpt om boven water te blijven” en daarmee anderen mee de diepte in kan sleuren

De uitspraken van de Poolse premier en president zijn niet los te zien van de hevige verkiezingsstrijd waarin de PiS-partij (Recht en Rechtvaardigheid) van Duda en Morawiecki is verwikkeld. De verenigde oppositie KO (burgercoalitie) van oud-premier Donald Tusk staat in de peilingen niet ver achter de regerende PiS-partij. Bovendien hijgt de extreemrechtse partij Konfederacja, die een anti-Oekraïense retoriek voert, PiS in de nek. Met de uitspraken van Morawieck en Duda probeert PiS de nationalistische kiezer aan zich te binden én niet al te veel stemmen te verliezen aan ontevreden boeren.

Lees ook: In Polen is migratie opnieuw hét verkiezingsthema, al heeft PiS ditmaal iets uit te leggen

Daarbij komt dat PiS begin deze week in verlegenheid werd gebracht door een visumschandaal. Onder het bewind van de conservatief-nationalistische partij zouden mogelijk duizenden migranten uit Azië tegen betaling van duizenden dollars een werkvisum hebben gekregen in Polen. Dat dit drie weken voor de verkiezingen van 15 oktober naar buiten komt, is extra pijnlijk voor de partij die een anti-migratiecampagne voert.

Focus verleggen

Wat de gevolgen zijn van de uitspraken van Morawiecki valt nog te bezien. Als reactie op schadelijk nieuws voor de partij, probeert PiS wel vaker de focus te verleggen door heftige uitspraken te doen. Daarbij heeft Polen momenteel niets op de planning staan om te verschepen naar Oekraïne, aldus nieuwssite Onet. Transporten van militair materieel uit andere landen die verlopen via Polen, dat sinds de oorlog de NAVO-hub is voor zo’n beetje al het materiaal dat naar Oekraïne wordt gestuurd, vinden gewoon doorgang, benadrukte de Poolse regering.

Polen is een grote donor van Oekraïne. Niet alleen vangt het land zeker 1,5 miljoen gevluchte Oekraïners op, die het financieel ondersteunt, ook stuurde het land honderden tanks, gevechtsvliegtuigen en ander militair materiaal naar Oekraïne. Ook sprak Polen zich herhaaldelijk uit tegen andere landen, met name Duitsland, om niet te talmen en extra defensief materiaal te sturen naar Oekraïne.

Demissionair premier Mark Rutte (VVD) lijkt zich niet druk te maken over de uitspraken van zijn Poolse collega. „De soep zal niet zo heet gegeten worden als ze wordt opgediend”, zei Rutte donderdag tijdens de Algemene Politieke Beschouwingen. Hij denkt dat het om een „tijdelijk probleem” gaat.

Donderdagavond krabbelde Duda al een beetje terug. Hij zei Oekraïne te blijven steunen „tegen de Russische agressie” en ook dat hij het vertrouwen had dat de problemen omtrent de graanimport snel zouden worden opgelost.