Warhols en Picasso’s zijn voor de puissant rijken een appeltje voor de dorst

Met dalende beurskoersen, inflatie en stijgende rentes na de Russische invasie in Oekraïne leek 2022 geen jaar voor een bloeiende kunstmarkt. De financiële tegenwind deerde de veilingwereld echter geenszins: het regende dit jaar veilingrecords.

Een bescheiden, door Andy Warhol gezeefdrukt portret van filmster Marilyn Monroe bracht 195 miljoen dollar op. De 150 kunstwerken tellende verzameling van wijlen Microsoft-oprichter Paul Allen bleek in november goed voor 1,6 miljard dollar. Een bijna zeventig jaar oude Mercedes-Benz 300 SLR Uhlenhaut Coupé verwisselde voor 135 miljoen dollar van eigenaar, en een door basketballegende Michael Jordan gedragen shirt werd verkocht voor 10,1 miljoen dollar.

Zowel kleine als grote veilinghuizen deden het beter dan ooit. Dat geldt bijvoorbeeld voor het Zeeuws Veilinghuis, het Duitse Grisebach (dat in december een zelfportret van Max Beckmann veilde voor 23,2 miljoen euro) en het Oostenrijkse Dorotheum, maar evenzeer voor de Amerikaanse giganten Phillips, Sotheby’s en marktleider Christie’s, die samen bijna 18 miljard dollar omzetten.

Opmerkelijk, want ingewijden hielden juist rekening met een lichte terugval na 2021, ook al een jaar met recordomzetten. Terwijl beurzen en de kunsthandel nog kampten met de naweeën van corona, trokken veilinghuizen dit jaar echter opnieuw profijt van de wijze waarop ze op de corona-uitbraak reageerden. Ze deden wat beurzen en handelaren veel minder konden: fors investeren in digitale vernieuwing.

Catalogi

Corona heeft de kunstmarkt blijvend veranderd en veilinghuizen lijken tot de winnaars te behoren. Was het belang van online-veilingen vóór de pandemie nog verwaarloosbaar, dit jaar verliep de helft van de veilingen volledig digitaal. Dat heeft gevolgen. De veilinghuizen konden fors snijden in hun kosten. Kijkdagen en catalogi voor live-veilingen zijn duur. Phillips, dat bekendstond om zijn opulente drukwerk, maakt alleen nog catalogi voor horlogeveilingen. Op de vernieuwde sites bieden de veilinghuizen met video nu ook veel aantrekkelijker informatie over hun aanbod.

De keuze voor online heeft ook gezorgd voor verschuivingen in de markt. Moderne en hedendaagse kunst lenen zich goed voor digitale verkoopplatforms. De verkoop van oude meesters, schilderkunst uit de negentiende eeuw en antiek staan daarentegen onder druk. Die kunstvoorwerpen willen verzamelaars graag eerst met eigen ogen bekijken.

Dit jaar verliep de helft van de veilingen volledig digitaal

De verkoop van luxe goederen – auto’s, wijn, sieraden, handtassen – doet het online bijzonder goed. Bij Sotheby’s verdubbelden de luxury sales naar 2,4 miljard dollar. In februari leverden tweehonderd paar Nike Air Force 1-sneakers van Louis Vuitton-ontwerper Virgil Abloh 25,3 miljoen dollar op.

Het zijn vooral millennials en Aziaten die meedoen aan online-veilingen. Al gebeurt het tegenwoordig ook wel, vertelt een Christie’s-ingewijde, dat handelaren en verzamelaars bij prestigieuze live-veilingen in New York vanuit de zaal per telefoon meebieden om zo anoniem te blijven.

Kanttekeningen

Bij de indrukwekkend cijfers zijn kanttekeningen te maken. Sotheby’s nam in de jaaromzet van 8 miljard dollar de omzet uit het veilen van auto’s en onroerend goed mee, nieuwe bezigheden voor het veilinghuis. Het verkopen van kunst leverde net iets minder op dan vorig jaar.

Of neem de meest succesvolle veiling van het afgelopen jaar, de eerder genoemde verkoop van de Paul Allen-collectie. Christie’s had voor alle aangeboden kunstwerken garantie-afspraken gemaakt. Mochten biedingen uitblijven dan beloofden borgstellers de kunstwerken af te nemen voor overeengekomen (lage) bedragen. Bij hogere biedingen betaalde het veilinghuis een afgesproken bedrag aan de garantieverstrekkers. Uit zo’n met dure zekerheden dichtgetimmerde veiling spreekt toch de nodige gereserveerdheid over de markt.

Analyse van de cijfers wijst ook uit dat de veilingmarkt geen piramide is maar eerder een Eiffeltoren: met een lange smalle top. Niet de vele nieuwe klanten, de millennials en Aziaten, stuwden de omzetten op tot recordhoogte, maar een klein groepje puissant rijke mensen. Zij boden tegen elkaar op bij de allerduurste kunstwerken. Dat deden ze vooral bij een handvol spectaculaire one owner sales. De 180 kunstwerken van de verzamelingen van Paul Allen en Thomas en Doris Ammann resulteerden in 2 miljard dollar omzet, bijna een kwart van Christie’s jaarresultaat.

„Boven de 1 miljoen dollar boden alleen de usual suspects”, zegt een medewerker van Christie’s. En dan doelt hij vooral op Amerikaanse miljardairs en investeringsmaatschappijen die in de veilingzaal op zoek waren naar veilige beleggingen. De verworven Warhols en Picasso’s stalden ze vermoedelijk in opslagplaatsen, als appeltje voor de dorst.

Risicospreiding

Jean-Paul Engelen, bij Phillips in New York verantwoordelijk voor Noord- en Zuid-Amerika, beaamt dat de grootste kunstkopers bezig zijn met risicospreiding. „Aandelen leveren niks op, onze klanten zoeken andere assets.”

Omdat het aantal grote kopers zo gering is moesten de medewerkers van de veilinghuizen knoerthard werken, vooral in het najaar. Hoe lastig het is om verzamelaars steeds opnieuw te overtuigen kon je goed zien, zegt Engelen, aan de veiling van moderne kunst bij Christie’s in New York direct aansluitend op de Paul Allen-veiling. „Die verliep moeizaam. In korte tijd moesten klanten voor de tweede maal worden overtuigd bij het veilinghuis aankopen te doen. Dat willen die klanten dan even niet. Miljardairs zijn ook net mensen.”