Voor Musk is de wereldpolitiek de zoveelste industrietak

Hij veranderde de wereld van internetbetalingen (PayPal), hij haalde de auto-industrie overhoop (Tesla) en hij verovert de ruimte (SpaceX). Elon Musk (51) is de rijkste man ter wereld, visionair ondernemer en vader van tien kinderen. Maar is hij ook een geopolitiek licht?

De afgelopen weken deed Musk van zich spreken door inmenging in de Oekraïne-oorlog. Critici vinden dat hij zich daarbij als Poetins loopjongen liet misbruiken. Eerder bemoeide hij zich ook met die andere zenuwknoop in de wereld, Taiwan. Toen speelde hij China in de kaart.

Musks commerciële slagkracht, zijn extroverte persoonlijkheid en de aard van de producten die hij ontwikkelt, brengen hem vrijwel automatisch in contact met de grote politieke spelers. Maar het wordt lastig als de tycoon de wereldpolitiek gaat zien als de zoveelste industrietak die hij met zijn kenmerkende branie ook wel even een handje zal helpen.

Poetin speelt met de ego’s van belangrijke mannen, geeft ze het idee dat ze een rol kunnen spelen

Fiona Hill Amerikaanse Ruslandkenner

Lees ook: De man die Twitter toch niet koopt: de 7 gezichten van Elon Musk

De spanningen tussen Taiwan en China lopen almaar op omdat Taiwan, een de facto onafhankelijke democratische staat, vreest vroeg of laat met geweld ingerekend te worden door China. Musk opperde in een vraaggesprek met de Financial Times dat Taipei een deel van zijn soevereiniteit moet overdragen aan Beijing om dan verder te gaan als een administratieve zone van China. Hij zei te vermoeden dat Taiwan dan een soepeler regime krijgt dan Hongkong, waar China de democratie in een paar jaar tijd om zeep heeft geholpen. In Taiwan viel het ongevraagde advies uiteraard slecht.

Scherts-referendum

Musk heeft ook ideeën over Poetins oorlog in Oekraïne. De illegale annexatie door Rusland van vier Oekraïense regio’s werd vorig maand voorafgegaan door een scherts-referendum waarin Oekraïeners zich onder toeziend oog van de bezettingsmacht konden uitspreken over toetreding tot Rusland. Even later organiseerde Musk ook een ‘referendum’.

Musk is niet alleen verwikkeld in een onstuimig overnamegevecht met Twitter, hij is ook hartstochtelijk twitteraar. Op 3 oktober liet hij zijn 109 miljoen volgers stemmen over een vredesplan voor Oekraïne. In het Musk-plan mocht Rusland de in 2014 illegaal geannexeerd Krim behouden en zou Oekraïne neutraal blijven – twee Russische eisen die voor Kiev onverteerbaar zijn. De inwoners van de vier door Rusland ingepikte regio’s zouden onder VN-toezicht opnieuw mogen beslissen over hun toekomst en de watervoorziening voor de Krim via Oekraïne zou gegarandeerd moeten worden. „Dit is hoogstwaarschijnlijk uiteindelijk het resultaat – de enige vraag is hoeveel mensen voor die tijd nog zullen sterven”, aldus het stemadvies dat Musk bijsloot.

De Oekraïeners waren razend. De Oekraïense oud-ambassadeur in Berlijn, Andri Melnyk, twitterde terug: „Fuck off is my very diplomatic reply to you.” President Volodymyr Zelensky liet zíjn Twittervolgers stemmen over de vraag welke Elon Musk ze leuker vonden? De Elon Musk die Oekraïne steunt of de Elon Musk die Rusland steunt?

Was Musk overgelopen naar het kamp van Poetin? De begeleidende tekst bij de internetvraagstelling zou in elk geval zo door Moskou gedicteerd kunnen zijn. De Krim moet formeel Russisch worden, „zoals het al was sinds 1783 (tot Chroesjtsjovs blunder)”, schreef Musk. Precies zo argumenteert het Kremlin al jaren, reageerden Rusland-kenners. (Sovjetleider Chroesjtsjov schonk de Krim in 1954 aan Oekraïne.)

De verdenking dat Musk nu gevoelig is voor de argumenten van Moskou werd aangewakkerd toen geopolitiek analist Ian Bremmer bekendmaakte dat Musk hem had verteld dat hij vóór zijn internetreferendum met Poetin had gesproken. Musk ontkent, maar Bremmer houdt ook na die ontkenning voet bij stuk. Maandag deed Bremmer in een nieuwsbrief aan zijn klanten, waar CNN uit citeerde, verslag van zijn gesprek met Musk. Zo zou Musk ervan overtuigd zijn dat Poetin desnoods alle middelen inzet om zijn doelen te bereiken. Mocht Zelensky de Krim heroveren, dan zou Poetin zelfs met een kernwapen terugslaan. „Elon zei dat hoe dan ook er álles aan gedaan moest worden om dát te voorkomen”, aldus Bremmer.

Belastend bewijs

Er was meer belastend bewijs. Het Oekraïense leger is in hoge mate afhankelijk van Musks satelliet-internet Starlink. De verbindingen zorgen ervoor dat Oekraïense commandanten contact kunnen houden met militairen aan het front en dankzij Starlink kan artillerievuur nauwkeuriger gericht worden.

Lees ook: Zijn Starlinks zijn onmisbaar op het slagveld – maar wat wil Elon Musk?

Volgens Musk zijn er 25.000 Starlink-terminals in Oekraïne. Het leeuwendeel is betaald door bondgenoten van Kiev, Musk vergoedt een deel van de verbindingskosten. Tegen het einde van het jaar is die rekening opgelopen tot 100 miljoen dollar, rekende hij voor. In de eerste weken van de oorlog bedankte Zelensky hem per video voor de schenking en nodigde hem uit na de oorlog naar Kiev te komen.

CNN onthulde eind vorig week dat Musk het Pentagon heeft gevraagd de betalingen over te nemen. Na een korte en hevige Twitterstorm draaide Musk het verzoek om de kosten voor de verbindingen te vergoeden terug: „The hell with it… Ook al verliest Starlink geld en krijgen andere bedrijven miljarden dollars belastinggeld, wij blijven de Oekraïense overheid gratis steunen.”

Ook als Musk niet uitdrukkelijk de kant van Poetin heeft gekozen, dan heeft hij op zijn minst meegeholpen om Poetins verhaal over de oorlog te verspreiden. Musk, zei de Amerikaanse Ruslandkenner Fiona Hill tegen Politico, heeft zich laten misbruiken als boodschappenjongetje van Poetin.

Het omstreden Twitter-referendum was niet de eerste keer dat Musk een vredesregeling opperde. Op een conferentie in Aspen in September – dus vóór de annexatie – had Musk al een vergelijkbaar plan op tafel gelegd, aldus Hill.

Boodschappers

Poetin, zegt Hill, maakt vaker gebruik van boodschappers. Ook Henry Kissinger werd al ingezet en het is gebruikelijk om zakenmensen berichten over te laten brengen. Toen Hill als adviseur van president Trump in het Witte Huis werkte kreeg ze regelmatig bezoekers met een boodschap. „Poetin speelt met de ego’s van belangrijke mannen, geeft ze het idee dat ze een rol kunnen spelen.”

Tot het rijtje ‘vrienden van Poetin’ behoren ook oud-kanselier Gerhard Schröder, die tijdens deze oorlog met hem in gesprek blijft, en de Italiaanse oud-premier Silvio Berlusconi. De status van de relatie tussen Poetin en Berlusconi is relevant gezien Berlusconi’s rol in een nieuwe Italiaanse regering onder leiding van Georgia Melloni. Deze week lekte in de Italiaanse pers uit dat Poetin Berlusconi een kist wodka voor zijn verjaardag stuurde, waarop de Italiaan zich met een paar flessen Lambrusco revancheerde. In een gesprek met partijleden verdedigde hij ook Poetins motieven voor de oorlog. Moskou zou alleen maar binnengevallen zijn om in Kiev een regering van „nette mensen met gezond verstand” te installeren. Volgens de Europese Commissie overtrad Berlusconi met de wodka mogelijk het Europese sanctieregime dat import uit Rusland verbiedt.

Grillige ondernemer

Musk speelt zich met zijn rijkdom, publieke profiel en grensverleggende producten in de kijker van de groten der aarde. Ook al is hij begaan met het lot van de planeet en vreest hij nucleaire escalatie, hij blijft een zakenman. Hij moet dus waken over zijn commerciële belangen. Zo kreeg hij van China te horen dat het land niet wil dat hij daar dezelfde Starlink-schotels zou installeren als in Oekraïne. Stel je voor: Chinese burgers zouden dan het ongecensureerde internet op kunnen. Musk heeft een Tesla-fabriek in Shanghai.

Musk is geen publieke instelling maar een ondernemer wiens belang of luim van de dag zomaar kan botsen met het algemeen belang. De Europese Unie onderzoekt daarom of het de kosten voor Starlink van Musk moet overnemen. Je weet immers nooit of en wanneer de grillige Musk de steven wendt, om welk reden dan ook.