Van Nieuwenhuizen, de Nederlandse Gazprom-vrouw

Toen minister Cora van Nieuwenhuizen (VVD) afgelopen zomer overstapte naar de olie- en gassector ging het vooral over de vraag waarom premier Rutte haar aanvankelijk wilde handhaven in de regering. Dat ze mede de belangen van het Russische energieconcern Gazprom ging behartigen, trok minder aandacht. Merkwaardig. Want Gazprom pompt niet alleen gas op, maar is ook een instrument van het Kremlin. Dat Russische staatsbedrijven in Europa naarstig ex-politici aan zich binden, is daarmee ook een politieke zaak.

Het bekendste geval is Gerhard Schröder. De ex-bondskanselier is al bijna twee decennia de belangrijkste Duitse wegbereider voor het Kremlin. Eerst was hij aandeelhoudersvoorzitter van gaspijplijn Nord Stream. In 2017 werd Schröder president-commissaris van Rosneft, een staatsconcern dat wordt geleid door een oude tassendrager van president Vladimir Poetin. Binnenkort wordt hij ook toezichthouder bij Gazprom. Intussen draait Schröder, die Poetin ooit coiffeerde als een „loepzuivere democraat”, er zijn hand niet voor om onverdroten politiek te bedrijven. Zo treft Rusland volgens hem in de Donbas geen blaam. De huidige spanningen liggen aan het „wapengekletter” van Oekraïne, aldus Schröder.

Ook de voormalige Franse premier François Fillon (2007-2012) dient sinds kort het Kremlin. Vlak voor Kerst werd hij verkozen tot commissaris van Siboer, een petrochemisch concern dat wordt geleid door mannen uit de naaste omgeving van Poetin. Afgelopen zomer was Fillon, in 2020 veroordeeld tot vijf jaar cel wegens fraude, al benoemd tot regeringscommissaris bij Zaroebesjneft, een bedrijf dat zich bezighoudt met olie- en gaswinning in het buitenland. Tezelfdertijd werd de Oostenrijkse ex-minister Karin Kneissl, wier huwelijk in 2018 was opgeluisterd door eregast Poetin, lid van de algemene directie van Rosneft.

Nederland is voor Russische (staats)bedrijven vooral interessant om de brievenbusfirma’s die juridische bescherming bieden en soms belastingontwijking faciliteren. Op de Zuidas wemelt het ervan. Denk aan de metaalconcerns Norilsk Nickel en Rusal, de oliefirma’s LUKoil en Basjneft, ict-bedrijf Yandex en staatsondernemingen als Russische Spoorwegen, handelsbank VTB en Rosneft of Gazprom.

Het Kremlin heeft, voor zover bekend, geen Nederlandse politici op de loonlijst staan. Indirect heeft het wel lijntjes naar de macht. Bijvoorbeeld via ex-minister Van Nieuwenhuizen die sinds oktober voorzitter is van Energie Nederland, een koepelvereniging van de belangrijkste energiebedrijven op de Nederlandse markt. In die functie moet de VVD-politica mede opkomen voor de belangen van Gazprom. Want ook Gazprom is – naast Shell, BP, Gulf, Eneco, Essent, Vattenfall – een van de leden van Energie Nederland.

Een detail? Nee. Gazprom, dat 51 procent van Nord Stream 1 en alle aandelen in Nord Stream 2 in bezit heeft, beheerst een derde van de gasmarkt in Europa en is daarmee de allergrootste speler. Hoeveel invloed Gazprom heeft op Energie Nederland en voorzitter Van Nieuwenhuizen, is niet te kwantificeren. De vereniging publiceert geen jaarverslagen. De jaarcijfers zijn geheim. „Deze informatie is vertrouwelijk”, liet directeur Sam Collot d’Escury van Energie Nederland mij weten toen ik vroeg naar de (financiële) inbreng van Gazprom.

Transparantie is een woord dat, zoals bekend, vaak wordt gebruikt door mensen die iets te verbergen hebben. Maar dit gebrek aan doorzichtigheid van Energie Nederland is het andere uiterste. In Rusland zouden ze met dit soort geheimzinnigheid wel raad weten. Wie betaalt, bestelt de muziek, luidt een spreekwoord daar.

Anders dan Rusland kent Nederland geen wet op ‘buitenlandse agenten’ die landgenoten verplicht zich te registreren wanneer ze geld uit den vreemde ontvangen. Goddank. Maar als zo’n wet zou bestaan, dan zou ook Van Nieuwenhuizen zich stante pede moeten melden.