Theatermaker Mathieu Wijdeven over de relatie tussen goochelen en vooroordelen: ‘Je voelt je eigenlijk altijd een fraudeur’

„Je bent wel anders, maar jij bent wel een goeie.” Dat dubieuze compliment kreeg de destijds veertienjarige Mathieu Wijdeven van een voetbalvriendje. „Ik was opgelucht”, herinnert de theatermaker zich. „Ik kom uit een heel wit, Brabants dorp. We waren het enige gezin met een Surinaamse achtergrond. Gelukkig, dacht ik. Ik hoor erbij.”

Voor het interview zitten we in het café naast Theater Rotterdam. Het is een welkome pauze voor Wijdeven, want hij is sinds een paar dagen non-stop aan het repeteren. Wijdeven (32) studeerde af als performer aan de Toneelacademie Maastricht en is sinds 2021 een van de jonge makers van Productiehuis Theater Rotterdam. Met zijn vorige voorstelling, Het waarom beantwoord, won hij in 2022 de Toneelschrijfprijs.

Zijn nieuwe voorstelling Saboteurs gaat over „de kloof tussen binnen en buiten”, vertelt Wijdeven. Van die kloof is hij zich altijd bewust geweest, als klein kind al. Er was een groot verschil, zegt hij, tussen de Mathieu binnenshuis, waar Surinaamse gebruiken golden, en de Mathieu buitenshuis, die zich net zo gedroeg en uitdrukte als zijn witte vrienden. „Ik was opgesplitst, je bent opgesplitst. Het lastige is dat je op een gegeven moment geen idee meer hebt wie je nu eigenlijk echt bent. Het ene moment ben je die, dan weer die, dan weer die. Je voelt je eigenlijk altijd een fraudeur. Je bent voortdurend bang om door de mand te vallen.”

Wijdeven neemt een slok van zijn gemberthee en schiet in de lach. „Ik moest denken aan de film Sorry to bother you van Boots Riley. Dat hoofdpersonage weet op een gegeven moment niet meer hoe hij zijn white voice moet uitzetten.”

Codeswitchen, wordt het wel genoemd, ‘codewisselen’. Codeswitchen is de vaardigheid te schakelen tussen twee verschillende versies van jezelf, met als doel om binnen verschillende culturele groepen geaccepteerd te worden. Afhankelijk van je omgeving vertolk je de ene of de andere rol. Samen met schrijver Daphne Huisden onderzoekt Wijdeven het fenomeen in de magische voorstelling Saboteurs.

In Saboteurs speel je een goochelaar, toch?

„Een illusionist, ja. Ik ben al een jaar elke dag aan het oefenen op goocheltrucs. Heel nerdy.” Hij lacht. „Dat komt door Daphne, zij is al langer bezig met illusionisme. Ze schreef er ook een roman over. We raakten aan de praat over hoe je codeswitchen kunt vergelijken met het opvoeren van een goocheltruc. Het werkt allebei alleen als je jezelf kunt zien via de blik van een ander. Er is een dubbel bewustzijn voor nodig.

„En beiden hebben te maken met vooroordelen. Als ik jou dit glas laat zien, ga jij ervan uit dat het er van de achterkant hetzelfde uitziet, ook al heb je de achterkant niet gezien. Dat vul je automatisch in. Van zo’n aanname maakt een goochelaar gebruik.

„Aan hoe we mensen zien, gaan ook een heleboel onbewuste aannames vooraf. In de documentaire Wit is ook een kleur van Sunny Bergman zie je bijvoorbeeld hoe kinderen twee poppen te zien krijgen; het enige verschil is hun huidskleur. Dan wordt gevraagd welk van de twee lief is en welke stout. De meeste kinderen, ook kinderen van kleur, wijzen de bruine pop aan als de stoute. Daaraan zie je dat we onbewust opgroeien met vooroordelen. Het is belangrijk om die bewust te maken.”

Hoe ontstond het idee voor Saboteurs?

„Mijn vorige voorstelling ging over mijn Surinaamse betovergrootvader. Hij was in 1862 in Paramaribo geboren, vlak voor de afschaffing van de slavernij. Hij was de zoon van een tot slaaf gemaakte vrouw en waarschijnlijk, afgaand op zijn uiterlijk, een witte plantagehouder. Hij was kunstenaar en schrijver. Op de zolder van mijn oudtante vond ik stapels teksten van hem, waaronder een toneelmonoloog waarin hij sociale misstanden in Suriname aankaart. Die viel me meteen op omdat hij in een andere toon geschreven is dan zijn andere werk. Heel officieel, heel keurig.

„Ik ontdekte dat het de bedoeling was dat hij die monoloog zou opvoeren voor Nederlandse afgevaardigden. Hij is er dus mee bezig geweest hoe hij zijn boodschap over het voetlicht kon brengen. Hij moet zich hebben afgevraagd welke toon hij moest aanslaan om iets van ze gedaan te krijgen. Ik wilde dat mechanisme in deze voorstelling verder onderzoeken.”

Het codewisselen wordt in Saboteurs vooral metaforisch benaderd. Het verhaal gaat over de band van een jongen uit een achterstandswijk met zijn zonderlinge overbuurman, meneer Baumgart.

„Ja, Baumgart is een soort vaderfiguur voor hem. Hij leert hem de trucs. Maar hij leert hem ook dat hij ze bewust moet inzetten; dat hij zelf bepaalt wie ze wanneer te zien krijgt. Op een gegeven moment is die jongen goochelaar bij een circus en vraagt hij zich af: waarom doe ik dit eigenlijk? Laat je je nu gebruiken, omdat het publiek iets ‘exotisch’ wil zien? Wil je je daar werkelijk voor lenen? Wat ben je aan het doen, clown? In die zin is de voorstelling een afrekening met mezelf.”

Een afrekening?

„Een check-up eigenlijk. Ben ik niet te ver gegaan met aanpassen? Wat offer ik op?”

Is er een meneer Baumgart in jouw leven?

„Ik denk dan toch meteen aan mijn moeder. Ze voedde ons streng op. Vroeger waren al mijn vriendjes een beetje bang voor haar. Ze stuurde me op jiu jitsu-les, omdat ze vond dat ik me moest kunnen verdedigen. Je bruine gezicht kan agressie opwekken, leerde ze me. Deels was haar opvoeding ook heel Surinaams. Van mijn moeder mochten we geen rauw vlees eten, bijvoorbeeld. En dieren horen niet binnenshuis, zei ze, en je geeft ze geen naam. Mijn broertje heeft sinds kort een kat.” Hij lacht. „Dat was nogal een dingetje.”

Wat hoop je van je moeder over te nemen?

„Ze is een imponerende vrouw. Ze komt uit een groot gezin. Als er iets aan de hand is, belt iedereen in de familie meteen mijn moeder. Ik hoop dat ik voor andere mensen zo’n rots in de branding kan zijn.”

Delen Mail de redactie